درمان اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات: علائم و علت

درمان اسکولیوز : اسکولیوز (کژپشتی یا انحراف ستون فقرات) زمانی رخ می‌دهد که آناتومی طبیعی ستون فقرات از پهلو (به طور جانبی) خمیدگی پیدا کند. هنگامی که به ستون فقرات سالم از پهلو نگاه می‌کنیم، قوس رو به بیرون ملایمی در قسمت بالای کمر و قوس رو به داخل ملایمی را در قسمت پایین کمر مشاهده می‌کنیم. ستون فقرات در حالت طبیعی از روبه‌رو یا پشت صاف و مستقیم به نظر می‌رسد، حال آن که ستون فقرات دچار اسکولیوز از همین زاویه، خمیده و دارای انحناء است.  هر چند که ما اغلب انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) را به عنوان بیماری کودکان و نوجوانان می‌پنداریم، اما مطالعات اخیر، شیوع و اثرات اسکولیوز در بزرگسالان را نشان می‌دهد. در حالی که نرخ انواع اسکولیوز در نوجوانان در حدود 2 تا 4 درصد برآورد شده است، مطالعات انجام شده در بزرگسالان، نرخ اسکولیوز را بین 12 و 20 درصد نشان می‌دهد. یک مطالعه که در بزرگسالان سالم بالاتر از 60 ساله انجام شده، نرخ اسکولیوز را 68٪ شناسایی کرده است. واضح است که نرخ اسکولیوز در واقع با افزایش سن، بالاتر می‌رود.

علائم و نشانه های انحراف ستون فقرات

اسکولیوز گاهی با هیچ علامتی همراه نیست و گاهی بیمار را دچار دردی توان‌فرسا می‌کند و حتی بر نحوه تنفس و عملکرد قلب وی تأثیر می‌گذارد.

وجه مشترک تمام بیماران مبتلا به اسکولیوز انحراف جانبی ستون فقرات است که احتمال دارد نخستین بار اعضاء خانواده هنگام آماده‌سازی کودک برای ورود به مدرسه متوجه آن شوند. تغییر انحنای ستون فقرات عموماً بسیار آهسته رخ می‌دهد و چنانچه دو قوس یا بیشتر با درجه یکسان در ستون فقرات وجود داشته باشد، اثر کجی ستون فقرات بر حالت اندامی جانبی از بین می‌رود و اطرافیان تا زمان شدید شدن انحناء متوجه مشکل نمی‌شوند. بیمار خود درمی‌یابد که لباس‌هایش دیگر مانند گذشته بر تنش نمی‌نشیند و اندازه‌اش نیست یا این که یک پاچه از شلوارش بلندتر از پاچه ی دیگر است.

در مرکز قرار نداشتن سر یا بالاتر بودن یک شانه یا بالاتر بودن یک مفصل ران از دیگر نشانه‌های آشکارتر اسکولیوز به شمار می‌رود. یک سمت قفسه سینه در موارد واضح‌تر به دلیل پیچ خوردن مهره‌ها و دنده‌ها قوزی را روی پشت بدن ایجاد می‌کند. به علاوه قوس‌های غیرطبیعی در موارد شدیدتر اسکولیوز واقعاً به اندام‌های داخلی فشار می‌آورند و عملکرد آن‌ها را مختل می‌سازد؛ در نتیجه قلب و شش‌ها نمی‌توانند به خوبی وظایف خود را انجام دهند و بیمار دچار تنگی نفس و درد قفسه سینه می‌شود.

میزان انحنای ستون فقرات با شدت درد ارتباط مستقیم ندارد. برخی بیماران دارای انحناء بسیار شدید با هیچ گونه دردی مواجه نمی‌شوند، حال آن که گروهی با انحناء جزیی از درد طاقت‌فرسا رنج می‌برند. علت این امر به توانایی بدن در سازگار شدن (یا ناسازگاری) با مشکلات برمی‌گردد که به آن مکانیسم‌های تعدیل کننده‌ی انحراف‌های وضعیتی بدن می گویند. تا زمانی که این مکانیسم ها تحت فشار بیش از اندازه قرار نگیرند، بدن پایداری خود را از دست نمی‌دهد، اما بدن پس از عبور از آستانه‌ی تحمل مکانیسم‌ها دیگر نمی‌تواند خود را با وضعیت جدید وفق دهد.

در صورت مشاهده علایم مشکوک در کودک خود  حتما به پزشک متخصص ارتوپد یا طب فیزیکی مراجعه کرده و تا قبل از سن بلوغ سعی کنید روند درمان را که شامل روش های جراحی اسکولیوز  یا غیرجراحی(از جمله استفاده از بریس های ستون فقرات و حرکات اصلاحی) می باشد، پیگیری کنید.

اکثر بیماران نوجوان مبتلا به اسکولیوز با هیچ علامتی مواجه نمی‌شوند، اما به موازات بالا رفتن سن، انحناء اسکولیوز نیز غالباً بیشتر می‌شود و در نهایت به کمر درد و درد پشت بیمار می‌انجامد.

خبر خوش این است که اکثر موارد انحناهای غیرطبیعی ستون فقرات کمر تغییرپذیرند و انحراف‌های وضعیتی را می‌توان مجدداً شکل داد و با بهره‌گیری از روش‌های مناسب بهبود بخشید. بااین حال این انحناها در صورت درمان نشدن و بی‌توجهی معمولاً به مرور زمان تشدید می‌شوند و در نهایت بیمار را با علائمی ناخوشایند روبه‌رو می‌سازند.

علت انحراف ستون فقرات

اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات، علت‌های متعددی دارد که در زیر به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• اسکولیوز مادرزادی: این نوع از انحراف ستون فقرات پی‌آمد ناهنجاری استخوانی مادرزادی است.
• اسکولیوز عصبی ـ عضلانی: این نوع از کجی ستون فقرات پی‌آمد ناهنجاری عصبی یا عضلانی است و غالباً در بیماران مبتلا به اسپینا بیفیدا (مهره شکاف دار)، فلج مغزی و یا بیماران مبتلا به عارضه‌های که همراه با فلج شدن ناگهانی یا به تدریج فلج است، دیده می شود.
• اسکولیوز تخریبی: این گونه از انحراف ستون فقرات از متلاشی شدن استخوان در نتیجه ضربه یا ترومای، انجام عمل جراحی سنگین بر روی کمر و پشت بدن یا پوکی استخوان (باریک شدن استخوان‌ها) ناشی می‌شود.
• اسکولیوز ناشناخته: شایع ترین نوع انحراف ستون فقرات گونه ناشناخته‌ی آن است که هیچ علت معین و قابل تشخیصی ندارد. نظریه‌های بسیاری در این خصوص وجود دارد که تا کنون قطعیت و درستی هیچ یک از آن‌ها اثبات نشده است؛ هر چند شواهد و دلایل محکمی بیانگر ارثی بودن اسکولیوز ناشناخته هستند.

نحوه اندازه‌گیری

اندازه‌گیری زاویه کاب رایج‌ترین اندازه‌گیری شدت انحناء اسکولیوز است.

خط‌هایی در بالا و پایین مهره های انحناء ترسم می‌شوند که بیش از دیگر مهره‌ها خمیده شده‌اند؛ زاویه به دست آمده نتیجه اندازه‌گیری کاب است. اکثر جراحان ارتوپد بر این باورند که در مواجهه با قوس‌هایی با زاویه کمتر از 25 درجه در بیمارانی که هنوز در حال رشداند بهتر است بیمار تحت نظر قرار گیرد تا آن که به مداخله‌های تهاجم‌آمیزی مانند جراحی یا بستن بریس روی آورده شود. اگرچه شواهد جدید بیانگر این نکته‌اند که مراحل اولیه اسکولیوز ستون فقرات، یعنی پیش از پیشرفت و شدیدتر شدن انحناء، بهترین زمان مداخله محافظه‌کارانه است، چون ناهنجاری را در این مقطع بهتر و بیشتر می‌توان اصلاح نمود.

احتمال پیشرفت اسکولیوز خفیف نیز بالا (بیش از 22 درصد) است، اما به محض آن که میزان قوس از 22 درجه تجاوز کند، احتمال پیشرفت بیش از سه برابر (بالغ بر 68 درصد) می‌شود! بنابراین با متوقف ساختن پیشروی بیماری در مراحل اولیه می‌توان از بروز مشکلات حاد و جدی در آینده جلوگیری کرد.

تشخیص اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

اکثر موارد اسکولیوز هنگام معاینه‌های مربوط به شروع مدرسه رفتن کودک توسط پزشک اطفال یا پزشک خانوادگی یا توسط والدین تشخیص داده می‌شود. بالاتر بودن یک شانه از شانه دیگر، استخوان کتف برجسته، کمر ناموزون یا خم شدن به یک سمت بعضی از نشانه‌های ابتلا به انحراف ستون فقرات به شمار می‌روند. سپس انجام معاینه‌های دقیق استخوان و پرتونگاری (اشعه ایکس) برای ارزیابی شدت انحنا و تعیین نوع آن صورت می گیرد.

درمان اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات

در ادامه راه های درمان انحراف ستون فقرات ذکر شده است. این روش های درمانی با توجه به درجه اسکولیوز از سوی پزشک تجویز می شود.خفیف (10 تا 25 درجه) یابدون مداخله حتی اسکولیوز با درجه خفیف (در مراحل اولیه) نیز با خطر پیشرفت و شدید شدن انحراف ستون فقرات روبه‌رو است، میزان احتمال پیشرفت در صورت خفیف بودن انحناء 22 درصد است که به محض عبور کردن زاویه کاب از مرز 30 درجه به بیش از 3 برابر (68 درصد) می‌رسد. درمان محافظه کارانه در مراحل اولیه و جلوگیری از پیشرفت بیماری و عبور زاویه کاب از مرز 30 درجه از آن رو حیاتی است که اگر مشکل در مراحل ابتدایی  اصلاح شود، شانس موفقیت حداکثر خواهد بود.چنانچه مداخله در مراحل اولیه، یعنی در زمانی صورت پذیرد که مشکل اصلاح‌پذیرتر است، و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود، احتمال بروز مشکلات حاد سلامتی ناشی از تشدید اسکولیوز به حداقل می‌رسد. با وجود اینکه ممکن است گاهی، به ویژه در سنین پایین بیمار هیچ دردی نداشته باشد اما با روش های تشخیصی ذکر شده در مقاله می توان، اقدام به تشخیص اسکولیوز در مراحل اولیه کرد. روش های درمان انحراف ستون فقرات خفیف عبارتست از:

• روش درمان متداول: انتظار و تحت نظر داشتن بیمار تا هنگام تشدید بیماری
• روش درمان جایگزین: مداخله زود هنگام در مراحل اولیه بیماری (مداخله زود هنگام در زمان اصلاح‌پذیرتر بودن مشکل)

مزایای روش درمان جایگزین اسکولیوز عبارتست از:

• جلوگیری از بروز مشکلات معمول در درمان متداول
• جلوگیری از بیشتر شدن درجه انحراف ستون فقرات تا حدی که بستن بریس یا انجام جراحی ضرورت یابد.
• تسکین درد
• افزایش ظرفیت شش ها و کاهش فشار روی اندام

متوسط (26 تا 40 درجه)

در اسکولیوز متوسط (26 تا 40 درجه) بدون مداخله احتمال خطر پیشرفت بیماری بیش از 60% است.  پس از رسیدن شدت انحناء به میزان متوسط، در صورت عدم اقدام به درمان احتمال پیشرفت به 68% افزایش می‌یابد.بیمار به دلیل افزایش یافتن انحراف ستون فقرات به تدریج دچار علائم زیر می شود:

• درد در ناحیه پشت بدن کمر و گردن بروز می یابد.
• بیمار معمولا از سر درد رنج می‌برد.
• بیمار تعادل خود را از دست می‌دهد.
• پشت قفسه سینه نیز احتمالاً قوز ایجاد می‌شود.
• به دلیل ارتفاع نامساوی شانه‌ها لباس خوب به بدن نمی‌نشیند.
• قفسه سینه شروع به فشار آوردن به شش‌ها و دیگر اندام‌ها می‌کند، و در این بین با کاهش ظرفیت حیاتی شش باعث می‌شود تا بیمار به سرعت هنگام ورزش کردن از نفس بیفتد و خسته شود.
• حالت اندامی نامناسب و ناخوشایند به اضطراب و فشار روانی بیمار دامن می‌زند.

روش های درمان اسکولیوز با درجه متوسط عبارتست از:

• روش درمان متداول:
  1. استفاده از بریس‌های پلاستیکی محکم که باید مانند قالب گچی23 ساعت در روز بسته شود.
  2. مداخله جراحی در صورت کارآمد نبودن بریس
• روش درمان جایگزین:
  1. بریس دینامیک (الاستیک نرم) که آزادی در حرکت کردن را به ارمغان می‌آورد.
  2. حرکت اصلاحی سه بعدی (روش شروت)
  3. تنظیم هم‌محور نبودن ستون فقرات
  4. درمان سندرم میوفاسیال

اگرچه بستن بریس سخت و محکم مانع بیشتر شدن انحنا می‌شود اما این نوع بریس بر اساس نتایج مطالعات انجام شده در واقع باعث تحلیل رفتن بیشتر عضله‌های واقع در سمت انحناء می‌شود، عضله‌هایی که خود پیش از بستن بریس به دلیل این بیماری ضعیف شده‌اند. در نتیجه میزان انحناء پس از برداشتن بریس بیشتر می‌شود و معمولاً توصیه می‌شود تا جراحی فیوژن (الحاقی یا خشک کردن ستون فقرات) در ناحیه درگیر انجام شود.از سوی دیگر بهره‌گیری از بریس دینامیک در کنار برنامه تنظیمی، تمرین‌های توان‌بخشی و درمان میوفاسیال به افزایش طول و قدرت آن دسته از عضله‌های ستون فقرات کمک می‌کند که چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و ضعیف شده‌اند. همچنین در شل شدن و استراحت آن عضله‌هایی که بیش از اندازه کشیده شده‌ و مورد استفاده قرار گرفته‌اند، موثر است.اسکولیوز شدیددر اسکولیوز شدید (بیش از 40 درجه) بدون راهکارهای درمانی احتمال خطر پیشرفت بیماری و بیشتر شدن قوس 90% خواهد بود.بیماران در این مرحله غالباً از درد و ناراحتی کمر، پشت بدن، گردن، سر درد و عدم تعادل رنج می‌برند، به سرعت خسته می‌شوند و به دلیل فشار آوردن ستون فقرات و قفسه سینه به شش‌ها و اندام‌های داخلی با مشکلات گوارشی دست و پنجه نرم می‌کنند. قوز پشت قفسه سینه نیز برجسته‌تر می‌شود و انحنای ستون فقرات به وضوح به چشم می‌خورد. در نتیجه بیماران به دلیل حالت اندامی نامناسب و ظاهر ناخوشایند خود دچار اضطراب نیز می‌شوند.مزایای روش های درمانی یاد شده در درمان اسکولیوز شدید عبارتست از:

• روش درمانی متداول: جراحی چند سطحی ستون فقرات و قرار دادن میله‌ها و قلاب‌ها تقریباً در تمام موارد توصیه می‌شود.
• روش درمانی جایگزین: به منظور متوقف ساختن پیشرفت بیماری و اجتناب از انجام جراحی، برنامه‌ ی درمانی با بهره‌گیری از تلفیق درمان‌های جایگزین پیشنهاد می‌شود که شامل موارد زیر می‌شود:
  1. برقراری یکپارچگی و استقرار مجدد ساختاری
  2. اصلاح حالت اندامی
  3. بازآموزی الگوهای حرکتی عصبی ـ عضلانی

جراحی همواره باید به عنوان آخرین راهکار در نظر گرفته شود و تنها زمانی به آن روی آورده شود که تمامی روش‌های دیگر با شکست مواجه شده باشد. متأسفانه روش درمان متداول و سنتی پس از عبور انحنای اسکولیوز از مرز 40 درجه انتخاب‌های محدودی را به بیمار ارائه می‌دهد که احتمالاً بستن بریس محکم و سخت و در صورت مؤثر نبودن آن، انجام جراحی سنگین و پرهزینه را شامل می‌شود. مزایای درمان جایگزین برای اسکولیوز شدید عبارتست:

• پرهیز از عمل جراحی
• تسکین درد
• افزایش ظرفیت حیاتی شش‌ها و کاهش فشار روی اندام‌های داخلی
• انرژی بیشتر
• جلوگیری از احتمال بروز ناتوانی کامل و دائمی در آینده به دلیل عوارض جراحی

انواع بریسبه منظور تشخیص و غربالگری اختلالات مربوط به راستای ستون فقرات و اندام های تحتانی از دستگاه های ارزیابی بیومکانیکال از جمله اسکن سه بعدی استفاده می شود. این ابزار های تشخیصی علاوه بر بی خطر بودن(درمقایسه با روش های مرسوم تصویر برداری همچون عکس رادیوگرافی) امکان بررسی روند درمان را در طول زمان دارند و ابزار مناسبی به منظور غربالگری کودکان می باشند. در ادامه چند نوع از رایج‌ترین انواع کمر بند طبی و بریس‌های مورد استفاده برای درمان اسکولیوز معرفی می شود.

• بریس TLSO (سینه‌ای ـ کمری ـ خاجی):

بریس بوستون رایج‌ترین گونه بریس TLSO است که از آن با عنوان بریس زیر بغل نیز یاد می‌شود. این بریس پس از قالب‌گیری از روی بدن کودک متناسب با بدن وی و از جنس پلاستیک تهیه می‌شود. شیوه تأثیرگذاری آن به این صورت است که با وارد کردن فشار روی سه نقطه از خمیدگی مانع بیشتر شدن انحناء می‌شود.بیمار می‌تواند این بریس را زیر لباس خود ببندد و معمولاً اطرافیان متوجه آن نمی‌شوند. بریس TLSO عموماً 23 ساعت در روز باید بسته شود و می‌توان آن را هنگام شنا، ورزش یا باشگاه رفتن در طول روز برای ساعتی از تن خارج کرد. این نوع بریس معمولاً برای انحناهای ناحیه کمری یا کمری ـ سینه‌ای ستون فقرات تجویز می‌شود.

• بریس گردنی ـ سینه‌ای ـ کمری ـ خاجی (بریس میلواکی)

بریس میلواکی شبیه به بریس TLSO توضیح داده شده در بالا است، اما شامل حلقه‌ای گردنی نیز می‌شود که توسط میله‌های عمودی متصل به بدنه بریس در جای خود نگه داشته می‌شود. این بریس معمولاً 23 ساعت در روز بسته می‌شود و می‌توان آن را هنگام شنا، ورزش یا باشگاه رفتن در طول روز باز کرد. این نوع بریس غالباً برای انحناهای ستون فقرات در ناحیه سینه‌ تجویز می‌شود.

• بریس خمیده چارلستون

این نوع بریس که بریس شبانه نیز نامیده می‌شود، تنها در زمان خواب بسته می‌شود. چون بریس چارلستون از روی بدن بیمار در هنگام خم شدن وی به یک سمت قالب‌گیری و ساخته می‌شود، بنابراین فشار بیشتری را وارد می‌کند و خمشی در خلاف جهت انحناء را به به بدن کودک اعمال می‌کند. این فشار عمل اصلاحی بریس را بهبود می‌بخشد.کودک این نوع بریس را تنها شب هنگام و در زمان خواب به تن می‌کند؛ بنابراین بیمار می‌تواند به صورت عادی به مدرسه برود و در فعالیت‌ها شرکت کند، بدون آن که دوستانش حتی متوجه ابتلا وی به اسکولیوز و بستن بریس بشوند.بریس شبانه چارلستون بر اساس بسیاری از مطالعات به اندازه بریس‌های توضیح داده شده در موارد 1 و 2 مؤثر است که باید 23 ساعت در روز بسته شوند. شرط کارآمد بودن بریس چارلستون این است که میزان انحراف ستون فقرات 20 تا 40 درجه و رأس زاویه آن پایین‌تر از کتف باشد.