علت‌های شایع آرتروز
آرتروز زمانی اتفاق می‌افتد که غضروفی که انتهای استخوان‌ها در مفاصل را پوشش می‌دهد، به تدریج فرسوده می‌شود. غضروف بافتی سخت و لغزنده است که حرکت مفصل را تقریباً بدون اصطکاک ممکن می‌سازد. در نهایت، اگر غضروف کاملاً فرسوده شود، استخوان‌ها بر روی یکدیگر سایش پیدا خواهند کرد.
این بیماری به‌دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، شغلی و متابولیک ایجاد می‌شود. شناخت دقیق این عوامل و علت ابتلا به آرتروز می‌تواند به پیشگیری و حتی مدیریت بهتر بیماری کمک کند.
عوامل خطر ژنتیکی و ارثی
از پایه‌ای‌ترین علت‌های آرتروز، ژنتیک است. اگر یکی از بستگان نزدیک شما (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به آرتروز مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر خواهد بود.
مطالعات ژنتیکی بر روی دوقلوها نشان داده است که:
- حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد از موارد آرتروز زانو منشأ ارثی دارند.
- در مورد آرتروز لگن، این عدد به حدود ۶۵ درصد می‌رسد.
ژن‌هایی مانند GDF5 (درگیر در رشد غضروف‌ها و استخوان‌ها) و COL11A1 (مرتبط با ساخت کلاژن نوع ۱۱) در تنظیم سلامت مفاصل نقش دارند. اگر این ژن‌ها دچار جهش یا عملکرد نادرست باشند، فرد مستعد ابتلا به آرتروز حتی در سنین پایین خواهد بود.
همچنین، اختلالات مادرزادی مانند دیسپلازی مادرزادی مفصل ران (DDH) باعث می‌شود ساختار مفصل به درستی شکل نگیرد، که می‌تواند منجر به فرسایش زودرس غضروف و شروع آرتروز در سنین پایین شود.
عوامل مکانیکی و آسیب‌های مفصلی
ضربه‌های فیزیکی، فشارهای مکانیکی و صدمات ورزشی یا شغلی از دیگر دلایل مهم آرتروز هستند. در این حالت، مفصل به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم دچار آسیب می‌شود و در صورت عدم درمان یا مراقبت کافی، این آسیب به مرور زمان به تخریب غضروف مفصل و بروز آرتروز منجر می‌شود.
مهم‌ترین آسیب‌هایی که در بروز آرتروز نقش دارند عبارت‌اند از:
- پارگی منیسک زانو: که تعادل مفصل زانو را به‌هم می‌زند.
- شکستگی‌های داخل مفصلی: باعث برهم‌خوردن ساختار صحیح مفصل می‌شود.
- پارگی رباط صلیبی (ACL): ثبات زانو را کاهش داده و منجر به اصطکاک مداوم در مفصل می‌شود.
- دررفتگی‌های مکرر: باعث آسیب به سطح غضروفی مفصل و تحریک التهاب مزمن می‌شود.
این خطرات به‌ویژه برای ورزشکاران حرفه‌ای (فوتبالیست‌ها، کشتی‌گیرها، بسکتبالیست‌ها) و افرادی با مشاغل سنگین مانند کارگران ساختمانی بیشتر دیده می‌شود.
عوامل متابولیک و التهابی
برخی اختلالات داخلی بدن می‌توانند روند تخریب غضروف مفاصل را تسریع کنند. این نوع آرتروز، به‌جای فشار مکانیکی، بیشتر از مسیرهای التهابی یا اختلالات در متابولیسم بدن نشأت می‌گیرد.
مهم‌ترین عوامل متابولیک و التهابی شامل:
- چاقی مفرط: نه‌تنها وزن زیاد فشار مکانیکی بر مفاصل به‌ویژه زانو وارد می‌کند، بلکه بافت چربی هورمون‌ها و سیتوکین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-6 ترشح می‌کند که به التهاب مفصل و تخریب غضروف کمک می‌کنند.
- دیابت نوع 2: از طریق ایجاد ترکیباتی به نام محصولات نهایی گلیکاسیون (AGEs) باعث کاهش خاصیت ارتجاعی بافت مفصل می‌شود.
- هموکروماتوز: بیماری ژنتیکی که با تجمع آهن در مفاصل همراه است و منجر به تخریب مفصل و بروز آرتروز زودرس می‌شود.
- نقرس و نقرس کاذب: با رسوب کریستال‌های اورات (در نقرس) یا کلسیم پیروفسفات (در نقرس کاذب) در مفاصل، باعث بروز التهاب، تورم و در نهایت آرتروز می‌شوند.
عوامل شغلی و محیطی
نوع شغل و سبک زندگی روزمره تأثیر زیادی بر سلامت مفاصل دارد. کارهایی که با حرکات تکراری، ایستادن‌های طولانی یا فشار مداوم بر یک مفصل خاص همراه هستند، اغلب علت ابتلا به آرتروز در افراد جامعه هستند وخطر آن را به‌مراتب افزایش می‌دهند.
نمونه‌هایی از مشاغل و مفاصل درگیر:
- کارگران ساختمانی: فشار مداوم بر زانوها و ستون فقرات
- کشاورزان و باغداران: خم شدن مکرر، فشار بر لگن و زانو
- دندانپزشکان و جراحان: حرکات ریز و تکراری دست، درگیری مفاصل انگشت و گردن
- نوازندگان: حرکات تکراری انگشتان دست
- ورزشکاران حرفه‌ای: بسته به نوع ورزش، مفاصلی مثل شانه، زانو، لگن یا مچ بیشتر در معرض فرسایش قرار دارند.
- کارمندان اداری: که برای مدت طولانی در وضعیت نشسته قرار دارند، ممکن است در معرض آرتروز گردن یا کمر باشند، به‌خصوص اگر وضعیت نشستن نادرست باشد.
تغییرات هورمونی و جنسیت
نقش هورمون‌ها و جنسیت درعلت ابتلا به آرتروز بسیار پررنگ است. زنان، به‌ویژه بعد از یائسگی، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به آرتروز هستند. دلیل اصلی این موضوع کاهش سطح هورمون استروژن است؛ هورمونی که در حفظ سلامت غضروف‌ها نقش محافظتی دارد.
تفاوت‌های هورمونی و بیولوژیکی باعث می‌شود:
- زنان بیشتر و زودتر به آرتروز مبتلا شوند.
- شدت علائم آرتروز در زنان بیشتر باشد.
- مفاصل کوچک‌تر (مانند مفاصل انگشتان و مچ) در زنان بیشتر درگیر شود.
- بارداری و زایمان‌های متعدد به‌ویژه در شرایطی که عضلات حمایت‌کننده مفاصل ضعیف شوند، می‌تواند فشار روی مفاصل لگن و زانو را افزایش داده و زمینه ابتلا به آرتروز را فراهم کند.
راه‌های تشخیص و پیشگیری از آرتروز
آرتروز بیماری مزمن مفصلی است که به مرور زمان می‌تواند باعث تخریب غضروف، التهاب مفصل و ناتوانی حرکتی شود. هرچند درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام و پیشگیری مؤثر می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کنترل کند و کیفیت زندگی فرد را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشد.
روش‌های تشخیصی پیشرفته آرتروز
برای تشخیص دقیق آرتروز، پزشک از ترکیبی از مشاهدات بالینی، تصویربرداری‌ها و آزمایش‌های تخصصی استفاده می‌کند. هر کدام از این روش‌ها برای تشخیص شدت، محل و نوع درگیری مفاصل کاربرد دارند.
تصویربرداری‌های پزشکی
- رادیوگرافی ساده (X-ray): نخستین ابزار تصویربرداری برای تشخیص آرتروز است. کاهش فاصله مفصلی، وجود استخوان‌سازی‌های اضافی (استئوفیت‌ها) و تغییرات در شکل استخوان‌ها از علائم قابل مشاهده هستند.
- سونوگرافی مفاصل: روشی غیرتهاجمی برای بررسی ضخامت غضروف، میزان مایع مفصلی و التهاب اطراف مفصل. به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری مفید است.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسیMRI: بهترین گزینه برای بررسی دقیق بافت‌های نرم مانند غضروف، رباط، منیسک و حتی مغز استخوان است.
- سی‌تی‌اسکن: معمولاً در موارد خاص و برای بررسی دقیق تغییرات استخوانی یا درگیری عمیق مفصل کاربرد دارد.
آزمایش‌های تخصصی خون و مایع مفصلی
- آزمایش مایع مفصلی (Synovial Fluid Analysis): برای تشخیص بین آرتروز و سایر بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس استفاده می‌شود.
- آزمایش خون: برای رد بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا روماتیسم مفصلی. همچنین بررسی سطح CRP و ESR برای شناسایی التهابات سیستمیک.
- نشانگرهای زیستی (Biomarkers): تحقیقات در حال پیشرفت هستند تا از این نشانگرها برای پیش‌بینی شدت و پیشرفت آرتروز استفاده شود (مثلاً CTX-II و COMP).
پزشک متخصص با بررسی مستقیم مفاصل علائم زیر را ارزیابی می‌کند:
- دامنه حرکت مفصل و خشکی آن
- حساسیت به لمس، تورم یا گرمی مفصل
- صدای تق‌تق (crepitus) هنگام حرکت
- ضعف عضلانی اطراف مفصل
- انجام تست‌های عملکردی خاص برای مفاصل زانو، لگن، گردن، شانه و...
راهکارهای جامع و عملی برای پیشگیری از آرتروز
پیشگیری از آرتروز، حتی در افرادی که زمینه خانوادگی دارند، کاملاً امکان‌پذیر است. نکته کلیدی، اصلاح عادات زندگی، تغذیه سالم و فعالیت منظم است.
مدیریت وزن به‌صورت مؤثر
افزایش وزن از مهم‌ترین عوامل و علت ابتلا به آرتروز است، به‌خصوص در مفاصلی که وزن بدن را تحمل می‌کنند مانند زانو و لگن. هر ۵ کیلوگرم افزایش وزن، فشار وارده به زانو را چند برابر می‌کند. بنابراین باید از یک برنامه غذلیی خاص پیروی کرد که شامل:
- رژیمی متعادل بر پایه سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های سالم باشد.
- از مصرف قند و چربی‌های اشباع پرهیز شود
- فعالیت روزانه حتی به‌صورت پیاده‌روی افزایش پیدا کند.
فعالیت بدنی هدفمند و منظم
ورزش، دشمن آرتروز نیست بلکه درصورتی که به درستی انتخاب و اجرا شود، از بهترین روش‌های محافظت از مفاصل است. به ویژه در درمان مفاصل زانو، می‌توان با انجام حرکات اصلاحی زانو درد، تاثیر پشمگیری در کاهش این آسیب دید . از جمله ورزش های مفید برای آرتروز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شنا و آکواژیم: بی‌وزنی در آب فشار از روی مفاصل برمی‌دارد.
- دوچرخه‌سواری: بدون فشار مستقیم بر مفاصل زانو، عضلات پا را تقویت می‌کند.
- یوگا و پیلاتس: برای حفظ تعادل، انعطاف‌پذیری و آرام‌سازی مفاصل.
- تمرینات تقویتی با وزنه سبک: عضلات اطراف مفاصل را حمایت می‌کنند و فشار کمتری بر مفصل وارد می‌شود.
نکته: از حرکاتی که شامل پرش، چرخش ناگهانی یا خم شدن‌های مکرر هستند باید پرهیز کرد.
تغذیه ضد التهابی و حمایت‌کننده مفاصل
شاید برای شما هم سوال باشد که برای کاهش درد های مفصلی به ویژه برای درمان زانو درد چه بخوریم و یا کدام د مواد غذایی خاصی می‌توانند به حفظ سلامت مفاصل و کاهش روند التهابی در بدن کمک کنن در اینجا به لیست مفیدی از مواد غذایی اشاره کرده ایم :
- اسیدهای چرب امگا-3: در ماهی‌های چرب (مثل سالمون، ساردین)، گردو و بذر کتان یافت می‌شود. خاصیت ضد التهابی دارند.
- ویتامین C و E : با خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا، روند تخریب سلولی را کند می‌کنند.
- ژلاتین و آب قلم: منبع غنی کلاژن و گلیسین برای حمایت از ساختار غضروف.
- زردچوبه و زنجبیل: دارای کورکومین و جینجرول هستند که التهاب را کاهش می‌دهند.
اصلاح سبک زندگی برای محافظت از مفاصل
سبک زندگی مدرن می‌تواند دشمن مفاصل باشد، مگر آنکه در آن تغییرات اساسی ایجاد شود که شامل:
- استفاده از کفش مناسب و استاندارد: کفش پاشنه بلند یا بدون کفی مناسب، فشار زیادی به زانو وارد می‌کند.
- رعایت اصول ارگونومی در محل کار: استفاده از میز و صندلی متناسب، وضعیت نشستن صحیح، استراحت‌های منظم در طول کار
- پرهیز از ماندن طولانی در یک وضعیت: مانند نشستن یا ایستادن ثابت
- ترک سیگار: نیکوتین جریان خون به غضروف را کاهش داده و روند ترمیم مفصل را مختل می‌کند.
درمان‌های نوین آرتروز
آرتروز درمان قطعی ندارد، اما درمان‌های نوین می‌توانند روند تخریب غضروف را کند کنند، درد را کاهش دهند، عملکرد مفصل را حفظ کنند و حتی در مواردی باعث بازسازی بافت شوند. انتخاب درمان، بسته به شدت و علت ابتلا به آرتروز، سن بیمار، سطح فعالیت و شرایط کلی سلامتی صورت می‌گیرد.
درمان‌های دارویی رایج و تخصصی
داروها اغلب نخستین قدم در کنترل علائم آرتروز هستند. در این دسته، هدف اصلی کاهش درد، کنترل التهاب و جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
- مسکن‌های ساده (مانند استامینوفن): برای موارد خفیف تا متوسط مناسب‌اند؛ اما تأثیر ضد التهابی ندارند.
- داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و سلکوکسیب؛ در کنترل التهاب و درد مؤثرتر هستند، اما ممکن است عوارض گوارشی یا کلیوی داشته باشند.
- تزریق کورتون داخل مفصل: روشی سریع و مؤثر برای کاهش التهاب در مفاصل شدیداً دردناک؛ با این حال، نباید بیش از ۳-۴ بار در سال تکرار شود.
- تزریق اسید هیالورونیک (ویسکوساپلیمنتیشن): باعث روان‌سازی حرکت مفصل و کاهش اصطکاک می‌شود؛ به‌ویژه برای آرتروز زانو در مراحل متوسط.
- داروهای تعدیل‌کننده پیشرفت بیماری DMOADs: نسل جدید داروهایی هستند که هدف آن‌ها کند کردن روند تخریب غضروف است. هنوز برخی از آن‌ها در مرحله تحقیقاتی‌اند، اما آینده درمان آرتروز به این سمت می‌رود.
درمان‌های فیزیکی و توانبخشی
درمان‌های غیردارویی نقش مهمی در کاهش درد، بهبود تحرک و جلوگیری از تحلیل عضلات اطراف مفصل دارند.
- فیزیوتراپی تخصصی: شامل تمرینات تقویتی، تمرینات کششی، الکتروتراپی و لیزردرمانی برای کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل.
- آب‌درمانی (هیدروتراپی): انجام تمرینات در آب باعث کاهش فشار بر مفاصل و تقویت عضلات بدون ایجاد درد می‌شود.
- طب سوزنی: می‌تواند در کاهش درد مزمن مفصل و بهبود کیفیت زندگی مؤثر باشد؛ هرچند مکانیسم دقیق آن هنوز به‌طور کامل مشخص نیست.
- وسایل کمکی: استفاده از بریس، زانوبند، عصا یا واکر باعث کاهش فشار بر مفاصل درگیر و اصلاح الگوی حرکتی می‌شود.
درمان‌های نوین و امیدبخش (زیست‌فناوری)
در سال‌های اخیر، درمان‌های زیستی و بازساختی امیدهای زیادی را برای درمان آرتروز ایجاد کرده‌اند:
تزریق پلاسمای غنی از پلاکت
با استخراج پلاکت‌های خون خود بیمار و تزریق آن‌ها به مفصل آسیب‌دیده، فرآیند ترمیم بافت تحریک می‌شود. این روش در مراحل اولیه آرتروز بیشترین تأثیر را دارد.
سلول‌درمانی با سلول‌های بنیادی
این سلول‌ها از مغز استخوان یا چربی گرفته شده و به مفصل تزریق می‌شوند تا به بازسازی بافت غضروفی کمک کنند. نتایج اولیه امیدوارکننده‌اند، اما برای استفاده گسترده نیاز به تحقیقات بیشتر وجود دارد.
مهندسی بافت غضروف
در حال توسعه برای جایگزینی غضروف آسیب‌دیده با بافت زیستی ساخته‌شده در آزمایشگاه است. هنوز بیشتر در مرحله کارآزمایی بالینی قرار دارد.
داروهای بیولوژیک هدفمند
با هدف قرار دادن مسیرهای مولکولی خاص (مانند مهار TNF-α ، التهاب مزمن را مهار می‌کنند. فعلاً در درمان آرتریت‌های التهابی کاربرد بیشتری دارند ولی تحقیقات برای استفاده در آرتروز هم در جریان است.
جراحی‌های پیشرفته برای آرتروزهای شدید
زمانی که روش‌های غیرتهاجمی دیگر کارایی نداشته باشند و درد یا ناتوانی حرکتی کیفیت زندگی بیمار را مختل کند، جراحی آخرین گزینه مؤثر است.
آرتروسکوپی مفصل
برای برداشتن زوائد استخوانی، صاف‌کردن غضروف یا برداشتن بافت آسیب‌دیده استفاده می‌شود. معمولاً در موارد خفیف تا متوسط مؤثر است.
استئوتومی (Osteotomy)
در بیمارانی که یک سمت مفصل بیشتر درگیر شده، این جراحی می‌تواند با اصلاح زاویه استخوان فشار را از بخش آسیب‌دیده بردارد.
تعویض کامل مفصل (آرتروپلاستی)
در مراحل نهایی آرتروز، زمانی که مفصل کاملاً تخریب شده است، مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود. این جراحی می‌تواند عملکرد مفصل را بازگرداند و درد را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
فیوژن (خشک کردن مفصل)
در موارد خاص مانند مفاصل کوچک دست یا مچ، زمانی که تعویض مفصل ممکن نیست، دو استخوان مجاور به هم جوش داده می‌شوند تا درد متوقف شود، اما حرکت نیز از بین می‌رود.
مشاوره با پزشک متخصص آرتروز
آرتروز بیماری مفصلی شایع است که می‌تواند به تخریب غضروف و درد مزمن منجر شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب برای کاهش درد و بهبود عملکرد مفاصل ضروری است. مشاوره با پزشک متخصص آرتروز، می‌تواند کمک کند تا بیماری به‌موقع تشخیص داده شده و درمان‌های مؤثری برای کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت آن انجام شود.
دکتر امیر حسین یزدانی با استفاده از روش‌های نوین درمانی و تخصص خود، می‌تواند به شما در مدیریت آرتروز کمک کرده و برنامه درمانی شخصی‌سازی شده‌ای را برای شما تنظیم کند.
جمع‌بندی
علت ابتلا به آرتروز ترکیبی پیچیده از عوامل ژنتیکی، مکانیکی، متابولیک و محیطی است. در حالی که برخی عوامل مانند سن و ژنتیک غیرقابل تغییر هستند، بسیاری از عوامل خطر از طریق اصلاح سبک زندگی قابل کنترل می‌باشند. پیشگیری مؤثر نیازمند رویکردی جامع شامل کنترل وزن، ورزش منظم، تغذیه مناسب و محافظت از مفاصل است. در صورت ابتلا، تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب می‌تواند پیشرفت بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی را حفظ نماید.
اگر شما یا عزیزانتان از علائم آرتروز رنج می‌برید، همین حالا برای مشاوره با دکتر امیر حسین یزدانی تماس بگیرید و گام‌های مؤثر برای درمان و مدیریت آرتروز را بردارید.
