درمان زانو و پای ضربدری در کودکان و بزرگسالان

ژنووالگوم نام لاتین عارضه زانو و پای ضربدری است. این عارضه می‌تواند در هر زمانی، از دوران نوزادی تا بزرگسالی، و به دلایل مختلف بروز کند. با شدت گرفتن عارضه، زانوهای بیمار به طرف یکدیگر خم شده و راه رفتن او سنگین و ناپایدار می‌شود. همچنین، شست پاها موقع راه رفتن به رو به خارج چرخیده و عارضه به طور غیرمستقیم روی باسن و قوزک پا‌ها نیز تأثیر می‌گذارد که اصطلاحا به آن پا و زانوی ضربدری می گویند. این مشکل می‌تواند یک طرفه یا دو طرفه باشد، که در صورت یک طرفه بودن طبیعتاً طول پای سالم با طول پای درگیر تفاوت خواهد داشت. پزشک می‌تواند با کمک تاریخچه پزشکی و سوابق خانوادگی بیمار احتمال وجود یا پیشرفت عارضه را بررسی کند و به درمان زانوی ضربدری بپردازد.

دکتر یزدانی قبل از ارجاع شما به جراحی، همه روش‌های ممکن غیر تهاجمی شامل فیزیوتراپی، ورزش درمانی و ماساژ درمانی را بر روی کودک شما امتحان می‌کند.

علائم زانو ضربدری

---

 علائم زانو و پا ضربدری شامل موارد زیر است:

• احساس بیرون زدن زانو از جای خود
• درد جلوی زانو
• ورم زانو
• کبودی
• ناپایداری یا ضعف
• ناتوانی پا در تحمل وزن بدن

نشانه‌های پا و زانوی ضربدری

---

 

• عموماً، در نوع حاد زانو و پای ضربدری، زانو حالت خمیده داشته و کشکک زانو در طرف قدامی جانبی زانو قرار می‌گیرد.
• یک همارتروز حجیم یا تجمع مقدار زیادی از مایع در زانو
• حساسیت در امتداد رتیناکولوم داخلی، که اغلب با خون‌مردگی در ناحیه زانو ضربدری همراه است.
• گاهی اوقات کشکک زانو بیش از اندازه حرکت می‌کند
• اضطراب در هنگام جابجایی کشکک در جهت جانبی

علل

---

 

علل زیادی برای بروز پا ضربدری وجود دارد؛ علاوه بر فرایند طبیعی پیشروی عارضه که بالاتر توضیح داده شد، زانو ضربدری علل دیگری نیز دارد از جمله:

• بیماری‌هایی که بر استخوان و رشد آن تأثیر منفی می‌گذارند می‌توانند یکی از علل ایجاد زانو ضربدری باشند.
• شکستگی یا آسیب‌دیدگی شدید استخوان ساق پا که می‌تواند باعث ضربدری شدن یکی از زانوها شود.
• کمبود مواد مغذی که باعث اختلال در رشد استخوان‌ها می‌شود؛ برای مثال ویتامین D، ویتامین C یا کلسیم
• چاقی مفرط نیز باعث ضربدری شدن یک زانوی ضعیف می‌شود.

پا و زانوی ضربدری دوطرفه می‌تواند ناشی از یکی عارضه‌هایی باشد که بافت استخوان را نرم می‌کنند، مانند:

• راشیتیسم یا نرمی استخوان
• روماتیسم مفصلی
• فلج عضلات سمی‌ممبرانو یا سمی‌تندینو
• شکستگی
• اثر ثانویه صافی کف پا یا آرتروز

آزمایش و تشخیص

---

 

مطالعات آزمایشگاهی

هنگامی که یافته‌های معاینات و تاریخچه پزشکی بیمار نشان‌دهنده وجود یک سندرم زمینه‌ای باشند، پزشک با یک متخصص ژنتیک مشورت می‌کند تا از تشخیص خود مطمئن شود. اگر احتمال مشکلات متابولیک استخوان وجود داشته باشد، آزمایش‌های ادراری و خونی مربوطه انجام شده و همچنین با یک متخصص غدد مشورت می‌شود. گاهی اوقات نیز تست سنجش تراکم استخوان برای درمان زانوی ضربدری انجام می‌شود.

مطالعات تصویربرداری

رادیوگرافی

روش استاندارد برای ضبط تصویر پا ضربدری عبارت است از گرفتن عکس رادیوگرافی عقب و جلوی پاها در حالت ایستاده، طوری که کشکک‌ها رو به جلو باشند. این آزمایش به ما امکان می‌دهد تا طول و راستای پاها را در هر دو حالت واقعی و ظاهری به طور مستقیم ببینیم. طول هر یک از استخوان‌های ران و درشت نی اندازه‌گیری می‌شوند؛ همچنین در اینجا هرگونه بدشکلی دیافیزی (که در اسکنوگرام دیده نمی‌شود) به وضوح قابل مشاهده است. محور مکانیکی خطی است که از مرکز سر استخوان ران تا مرکز قوزک پا امتداد دارد؛ این خط باید از وسط زانو بگذرد. در پاهای سالم، این خط دست کم از 50% مرکزی زانو می‌گذرد. ویژگی پا ضربدری این است که در آن محور مکانیکی دارای انحراف جانبی بوده، یا انحراف زانو به سمت حاشیه مفصل یا فراتر از آن وجود دارد. بدشکلی ممکن است در استخوان ران، درشت نی یا هر دو باشد. زاویه خارجی دیستال طبیعی استخوان ران 84 درجه است (6 درجه متعلق به والگوس است)، زاویه داخلی مجاور درشت نی نیز 87 درجه است (3 درجه متعلق به واروس است).

وقتی احتمال ناهنجاری‌های فیزیایی وجود دارد، عکس‌های رادیوگرافی خلفی- قدامی و جانبی مفصل ران یا زانو (یا فلوروسکوپی) گرفته می‌شود تا تصویر بهتری از فیز در دسترس باشد. اگر هم احتمال دیسپلازی اسکلتی وجود داشته باشد یک بررسی اسکلتی انجام می‌شود.

گرفتن عکس رادیوگرافی خلفی- قدامی مچ دست چپ برای تعیین سن استخوان مفید خواهد بود، زیرا با استفاده از آن می‌توان مطمئن شد که باقیمانده دوره رشد آنقدر کافی هست که بتوان یک بدشکلی را با تکنیک دستکاری رشد اصلاح کرد.

سایر آزمایش‌ها

به جز یک معاینه فیزیکی و رادیوگراف‌های مناسب، سایر روش‌های تشخیص و آزمایش برای درمان زانوی ضربدری غیرضروری هستند.

درمان زانو ضربدری

---

 

دارو

دارو درمانی نقش مهمی در درمان کودکان مبتلا به انواع مشخص و قابل شناسایی دیسپلازی استخوان ایفا می‌کند. برای مثال، کودک مبتلا به راشیتیسم مقاوم به ویتامین D باید داروهای مناسبی جهت بهبود فرایند تشکیل استخوان‌ها و تأمین مواد معدنی مورد نیاز آن‌ها را برای درمان زانوی ضربدری دریافت کنند. به همچنین، می‌توان با استفاده از بیفسفونات‌ها، که با افزایش تراکم استخوان‌ها خطر شکستگی را کاهش می‌دهند، به کودکان مبتلا به استئوژنز ایمپرفکتا کمک کرد. با توجه به نیاز به یک درمان کلی، حتی مدیریت درمانی بهینه نیز نمی‌تواند یک مورد از عارضه پای ضربدری که از قبل وجود داشته را اصلاح کند. البته، درمان می‌تواند سرعت پیشرفت عارضه را کم کرده یا از بروز مجدد آن جلوگیری کند. نصب بریس و فیزیوتراپی نیز موقتاً بروز علائم را به تعویق می‌اندازند، اما نمی‌توانند باعث تسکین دراز مدت آن‌ها شوند.

ماساژ درمانی

این تکنیک معمولاً برای کودکان تجویز شده و انجام مرتب آن شدت پا ضربدری را کاهش می‌دهد و درمان پای ضربدری می باشد. در ماساژ درمانی یک تراپیست آموزش دیده با حرکت دادن پاها باعث می‌شود که آن‌ها همزمان با رشد صاف‌تر شوند. برای مثال، یکی از روش‌هایی که می‌توانید انجام دهید این است که سعی کنید پا را صاف کنید و سپس آن را تا روی سینه خم کنید. برای نتیجه گرفتن از این روش باید آن را چندین بار تکرار کنید.

فیزیوتراپی

یوگا

اگرچه انجام تمرینات یوگا برای مبتلایان به زانو ضربدری کار ساده‌ای نیست اما شما می‌توانید با استفاده از یک کمربند یوگا پاها را به یکدیگر ببندید تا انجام تمرینات آسان‌تر شود. یوگا به بهبود انعطاف‌پذیری و راستای بدن کمک کرده و برخی حرکات آن مخصوصاً به بهبود این عارضه کمک می‌کنند.

پیلاتس

پیلاتس شبیه به یوگا است، آن هم از این جهت که به بهبود وضعیت قرارگیری بدن و راستای آن کمک می‌کند. حرکاتی مانند حرکت دست بالرین و جمع کردن کمک بسیاری به تقویت و همچنین سفتی و کشیدگی عضلات پا می‌کنند.

تمرینات پای ضربدری

تقویت پا: انجام تمرینات تقویت پا و حرکات اصلاحی پای ضربدری به تقویت عضلات اطراف زانو کمک کرده و در نتیجه باعث کاهش قدری از فشار وارد بر پاهای ضربدری را می‌شود. تمرین ورزش زانو ضربدری بیشتر برای افرادی تأثیر دارد که پای ضربدری آن‌ها جزئی باشد؛ این تمرین شامل قرار دادن یک وزنه بین مچ پاها و خم و صاف کردن پاها است. شما باید پاها را آنقدر خم کنید که بتوانید باسنتان را لمس کنید. این حرکت را تا حد ممکن تکرار کنید. کار را با یک وزنه سبک (مثل یک بالش) شروع کنید و به تدریج همراه با پیشرفتتان آن را به دمبل افزایش دهید.

ورزش‌های ایروبیک سبک برای گرم کردن: این ورزش‌ها را باید قبل از انجام هرگونه تمرین ورزشی سنگین انجام داد. پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری نمونه‌هایی از این ورزش‌ها هستند.

بالا بردن پا در حالت کشیده: یکی از تمریناتی است که انجام آن توصیه می‌شود. در حین انجام این حرکت باسن و کمرتان را شل کنید تا اینکه کمرتان خم نشود. هر پا را به مدت 5 ثانیه بالا ببرید و این حرکت را چند  بار تکرار کنید.

پلانک از پهلو: این تمرین برای کسانی مفید است که پا ضربدری آن‌ها ناچیز بوده و نمی‌خواهند آن را جراحی کنند؛ تمرین پلانک از پهلو به بهبود وضعیت طرف بیرونی زانوها و باسن کمک می‌کند.

اسکات به کمک دیوار: برای انجام این تمرین پشت به دیوار بایستید و پاشنه پاها را از دیوار دور کنید؛ هرگز نباید در هنگام انجام این تمرین، اسکات با زاویه پایین‌تر از 90 درجه بزنید.

قدم گذاشتن روی بلندی از پهلو: هدف اصلی این تمرین حفظ راستای زانو و پا در یک وضعیت مناسب است. اگر این تمرین را بعد از جراحی انجام می‌دهید، اجازه ندهید زانوی درگیر از انتهای پنجه پا فراتر برود.

پرس زانو: این حرکت را برای هر پا 10 بار و هر بار به مدت 3 ثانیه انجام دهید.

حرکت پل با یک پا: این حرکت هم برای کسانی مفید است که تنها یک پای آن‌ها دچار بدشکلی شده است.

جراحی زانو و پای ضربدری

رشد هدایت شده بهترین گزینه برای کودکان در حال رشد شناخته می‌شود؛ می‌بایست از استئوتومی به عنوان آخرین گزینه برای درمان زانوی ضربدری (یا برای بیماران بزرگسال) استفاده شود. صرف نظر از سن کودک یا علت پای ضربدری، قرار گرفتن یک صفحه 2 سوراخی خارج پريوستي در رأس (یا رئوس) بدشکلی، حتی برای کودکان دارای متافیز بیمار هم به خوبی جواب می‌دهد.