نرمی کشکک زانو یا (کندرومالاسی زانو) چیست؟
نرمی کشکک زانو که با نام "زانوی دوندگان" هم شناخته میشود، وضعیتی است که در آن، غضروف زیر سطح کشکک زانو (پاتلا) نرم و تحلیل رفته میشود. این غضروف به طور طبیعی مانند یک ضربهگیر عمل کرده و به حرکت روان کشکک روی مفصل زانو کمک میکند. این عارضه بیشتر در میان افراد جوان، به خصوص ورزشکاران، شایع است، اما میتواند در افراد مسن مبتلا به آرتروز زانو نیز رخ دهد.
علت نرمی کشکک زانو
آسیب و زوال غضروف مفصلی کشکک معمولاً به یک دلیل واحد اتفاق نمیافتد. درک اصلیترین علت نرمی کشکک زانو به عوامل متعددی بستگی دارد که باعث ایجاد فشار غیرطبیعی و ساییدگی در این ناحیه میشوند. این وضعیت که به آن کندرومالاسی کشکک زانو نیز گفته میشود، اغلب حاصل ترکیبی از چند مشکل زمینهای است.
استفاده بیش از حد از زانو
فعالیتهای ورزشی تکراری مانند دویدن و پرش، فشار زیادی به مفصل زانو وارد کرده و میتوانند روند تخریب غضروف کشکک را تسریع کنند.
عدم تعادل عضلانی
ضعف در عضلات جلوی ران (چهارسر) یا سفتی عضلات پشت ران (همسترینگ) باعث میشود کشکک از مسیر اصلی خود خارج شده و حرکت نامناسبی داشته باشد.
ناهنجاریهای ساختاری
مواردی مانند صافی کف پا یا قرارگیری نامناسب کشکک، فشار مضاعفی را بر غضروف وارد کرده و زمینهساز نرمی کشکک زانو میشوند.
آسیب مستقیم
ضربههای ناگهانی به زانو، مانند زمین خوردن یا حوادث ورزشی، میتوانند مستقیماً به غضروف کشکک آسیب وارد کرده و آن را تخریب کنند.
آرتروز (التهاب مفصل)
بیماری آرتروز با ایجاد التهاب مزمن در مفصل زانو، عملکرد طبیعی آن را مختل کرده و میتواند به فرسایش غضروف زیر کشکک منجر شود.
معمولاً چه کسانی به عارضه نرمی غضروف زانو مبتلا میشوند؟
عارضه نرمی کشکک زانو معمولاً در جوانان و افراد بالغی که دچار مصدومیت زانو شده باشند، ایجاد میشود. دررفتگی کشکک زانو بیشتر در نوجوانان و به خصوص در دختران شایع است. نرمی کشکک زانو در بزرگسالانی که سن بالاتر از 40 سال دارند، خیلی به ندرت اتفاق میافتد. اما در صورتی که این عارضه در سنین بالاتر از 40 سال مشاهده شود، آن را تحت عنوان آرتروز پشت کشکک میشناسند. افرادی که سابقه نوعی از آسیبدیدگی زانو از قبیل شکستگی یا دررفتگی زانو را داشته باشند، بیشتر در معرض ابتلاء به این عارضه قرار دارند. دررفتگی عبارت است از وقتی که یک قسمت از بدن (معمولاً یک مفصل) از جایگاه طبیعی خود خارج میشود. دررفتگی میتواند به صورت جزئی باشد (یعنی آن قسمت از مفصل فقط به صورت جزئی از جایگاه خود خارج شود) و یا میتواند به صورت دررفتگی کامل باشد (یعنی قسمتی از مفصل به طور کامل از جای خود خارج شود).
علائم و نشانههای نرمی کشکک زانو
درد مبهم و گنگ در قسمت جلوی زانو، اصلیترین نشانه این عارضه است که معمولاً در پشت یا اطراف کاسه زانو احساس میشود. این درد اغلب با انجام فعالیتهای خاصی تشدید شده و میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. شناخت دقیق علائم نرمی کشکک زانو به تشخیص به موقع و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک شایانی میکند.
- تشدید درد با فعالیت:درد هنگام بالا و پایین رفتن از پلهها، دویدن، چمباتمه زدن یا پس از نشستن طولانی مدت افزایش مییابد.
- احساس سایش یا تق تق (Crepitus):بیمار ممکن است هنگام خم و راست کردن مفصل زانو، صدا یا احساس ساییدگی استخوانها روی هم را تجربه کند.
- تورم و التهاب:در برخی موارد، ممکن است تورم خفیف و حساسیت به لمس در اطراف کشکک زانو مشاهده شود.
- احساس سفتی یا قفل شدن:پس از مدتی بیحرکتی، مانند برخاستن از حالت نشسته، ممکن است در زانو احساس خشکی و سفتی ایجاد شود.
درجهبندی نرمی کشکک زانو
برای ارزیابی دقیق شدت آسیب به غضروف و تعیین بهترین رویکرد درمانی، پزشکان کندرومالاسی را درجهبندی میکنند. این طبقهبندی بر اساس مشاهدات مستقیم حین آرتروسکوپی یا نتایج تصویربرداری MRI صورت میگیرد. هرچه درجه بالاتر باشد، میزان تخریب و فرسایش غضروف نیز شدیدتر خواهد بود.
شدت این بیماری در چهار گرید (درجه) طبقهبندی میشود:
| درجه | توضیحات |
|---|---|
| گرید ۱ | کمترین شدت؛ غضروف در ناحیه زانو فقط کمی نرم شده است. |
| گرید ۲ | غضروف نرم شده و سطح آن ویژگیهای غیرطبیعی پیدا کرده است. این مرحله معمولاً آغاز از بین رفتن بافت در نظر گرفته میشود. |
| گرید ۳ | غضروف نازک شده و به طور فعال در حال تحلیل رفتن است. |
| گرید ۴ | شدیدترین درجه؛ بخش قابل توجهی از غضروف از بین رفته و استخوان زیرین آن در معرض دید قرار گرفته است. در این حالت، ساییدگی استخوان به استخوان رخ میدهد. |
روشهای تشخیص نرمی کشکک زانو
پزشک برای تشخیص این عارضه از روشهای مختلفی استفاده میکند:
-
معاینه فیزیکی: پزشک به دنبال تورم، حساسیت به لمس و بررسی نحوه قرارگیری کشکک نسبت به استخوان ران خواهد بود.
-
تصویربرداری با اشعه ایکس (X-ray): این روش میتواند آسیب به استخوان یا نشانههای آرتروز و قرارگیری نامناسب کشکک را نشان دهد.
-
امآرآی (MRI): این تصویربرداری دقیق، ساییدگی و پارگی غضروف را به خوبی نشان میدهد.
-
آرتروسکوپی: یک روش کمتهاجمی است که در آن، یک دوربین کوچک از طریق یک برش کوچک وارد مفصل زانو میشود تا پزشک بتواند داخل مفصل را مشاهده کند.
درمانهای غیرجراحی و خانگی نرمی کشکک زانو
درمان نرمی کشکک زانو در مراحل اولیه اغلب بر روشهای غیرتهاجمی و خودمراقبتی متمرکز است. هدف اصلی این رویکردها، کاهش فشار وارد بر مفصل زانو، کنترل درد و التهاب و همچنین تقویت ساختارهای حمایتی آن است. این اقدامات به عنوان خط اول درمان، نقش حیاتی در جلوگیری از پیشرفت بیماری و بهبود عملکرد زانو دارند.
استراحت و یخ
یکی از اولین و موثرترین اقدامات، اجتناب از فعالیتهایی است که باعث تشدید درد زانو میشوند. استفاده از کمپرس یخ به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چندین بار در روز، به ویژه پس از فعالیت، به کاهش التهاب و تسکین درد کمک شایانی میکند. این کار ساده میتواند بهبودی قابل توجهی در علائم اولیه ایجاد نماید.
کاهش وزن
اضافه وزن فشار مکانیکی زیادی را به مفاصل زانو، به خصوص غضروف کشکک، تحمیل میکند. هر یک کیلوگرم کاهش وزن بدن، میتواند فشار وارد بر زانوها را تا چندین برابر کاهش دهد. بنابراین، رسیدن به وزن ایدهآل از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش مناسب، یک استراتژی کلیدی در درمان است.
فیزیوتراپی و ورزش
تقویت عضلات اطراف زانو، به خصوص عضله چهارسر ران، به تثبیت کشکک و کاهش فشار روی آن کمک میکند. یک فیزیوتراپیست میتواند برنامه ورزشی اختصاصی شامل حرکات کششی و تقویتی طراحی کند. ورزشهای کمبرخورد مانند شنا یا دوچرخه ثابت برای حفظ دامنه حرکتی بدون آسیب رساندن به مفصل، بسیار ایدهآل هستند.
استفاده از زانوبند طبی
استفاده از بریسها یا زانوبندهای مخصوص میتواند به حفظ همراستایی صحیح کشکک کمک کند. این وسایل با حمایت از ساختار زانو و توزیع بهتر نیروها، فشار را از روی غضروف آسیبدیده برمیدارند. استفاده از نوارچسبهای درمانی (Taping) نیز روش دیگری برای اصلاح مسیر حرکت کشکک و کاهش درد است.
اصلاح کفش
ناهنجاریهای ساختاری در پا، مانند صافی کف پا، میتواند بر راستای کل اندام تحتانی و زانو تاثیر بگذارد. استفاده از کفشهای مناسب و کفیهای طبی سفارشیسازی شده، به اصلاح این ناهنجاریها کمک میکند. این کار با توزیع صحیح وزن بدن، فشار غیرطبیعی روی کشکک زانو را به طور موثری کاهش میدهد.
نتیجهگیری
کندرومالاسی کشکک زانو اگرچه شایع است اما با رعایت نکات درمانی و پیشگیری، قابل کنترل است. ورزشهای تقویتی، اصلاح حرکات و پرهیز از فشارهای بیش از حد، نقش مهمی در بهبود دارند. استفاده از فیزیوتراپی و روشهای غیرجراحی اغلب موثر است و در موارد حادتر، پزشک ممکن است درمانهای تخصصیتری را پیشنهاد دهد. در صورت تجربه درد مداوم زانو، بهتر است برای تشخیص و درمان به موقع به پزشک مراجعه شود تا از عوارض بعدی پیشگیری شود.
