علائم ضربه مغزی تا چند ساعت مشخص می شود: درمان ضربه به سر

ضربه مغزی می‌تواند اثرهای جسمی، عاطفی و شناختی در پی داشته باشد. برخی متخصصین ضربه مغزی را نوعی صدمه دیدن سر می‌دانند که با از کارافتادگی موقت مغز همراه است که می‌تواند به بروز علائم شناختی، عاطفی و جسمی منجر شود.

ضربه مغزی را آسیب دیدگی سر در اثر تکان خوردن سر یا وارد شدن ضربه به سر نیز تعریف کرده‌اند، در اکثر موارد فرد آسیب دیده بیهوش نمی‌شود. به بیان دیگر ضربه مغزی صدمه دیدن ساختار نرم، یعنی مغز، در اثر تکان خوردن شدید یا وارد شدن ضربه است.

در پزشکی ورزشی معمولاَ اصطلاح ضربه مغزی به کار برده می‌شود، حال آن که در پزشکی عمومی از اصطلاح “صدمه مغزی خفیف با سرواژه MTBI” استفاده می‌شود. غیرمتخصصین بیشتر با اصطلاح ضربه مغزی آشنا هستند.

علت ضربه مغزی

مغز در مایع مغزی شناور است که از آن در برابر ضربه‌ و تکان محافظت می‌کند. تکان خوردن یا ضربه دیدن شدید سر باعث می‌شود که مغز محکم به جمجمه برخورد کند و در نتیجه در پی پاره شدن عصب‌های فیبری و رگ‌های خونی زیر جمجمه با تجمع خون مواجه شویم.

علل ضربه مغزی عبارت‌اند از:

• تصادف‌های رانندگی: ضربه مغزی معمولاً ناشی از وارد شدن ضربه شدید به سر است، چنین اتفاقی زمانی رخ می‌دهد که سرعت وسیله نقلیه ناگهان کم شود یا به یکباره متوقف شود و در نتیجه مغز به سختی به دیواره جمجمه بخورد.
• صدمه‌های ورزشی: این نوع آسیب دیدگی ورزشی به ویژه در ورزش‌های تماسی و پرخورد مانند هنرهای رزمی، بوکس، راگبی، فوتبال امریکایی و هاکی متداول است. در ورزش‌های غیرتماسی مانند اسکی و اسنوبرد نیز احتمال ضربه مغزی وجود دارد.
• سقوط و زمین خوردن: هر گونه افتادنی که با تکان خوردن و ضربه دیدن سر همراه باشد. اکثر موارد ضربه مغزی خردسالان و سالمندان در ایالات متحده امریکا و بریتانیا پی‌آمد زمین خوردن در خانه است.
• سانحه‌های سوارکاری: بر اساس گزارش کمیته ایمنی محصولات مصرف کنندگان ایالات متحده به سال 2008 در این کشور 11749 مورد آسیب دیدگی سر ناشی از سانحه‌های سوارکاری رخ داده است.
• حادثه‌های زمین بازی: به ویژه زمین‌های بازی فاقد کفپوش نرم مناسب
• سانحه‌های دوچرخه سواری: بر اساس گزارش کمیته ایمنی محصولات مصرف کنندگان ایالات متحده به سال 2008 در این کشور 70802 مورد آسیب دیدگی سر ناشی از سانحه‌های دوچرخه سواری رخ داده است.
• ضرب و جرح: بر اساس گزارش مراکز پیشگیری و کنترل بیماری ایالات متحده، یازده درصد ضربه‌های مغزی این کشور نتیجه خشونت و ضرب و جرح است.
• انفجار: ضربه مغزی ناشی از انفجار بمب، نارنجک، خمپاره و … در میان کهنه سربازانی رایج است که در ایران و افغانستان خدمت کرده‌اند.

متخصصین صدمه‌های مغزی متوجه شده‌اند که در فعالیت‌ نورون‌های ناحیه‌های مشخصی از مغز سربازان قدیمی که بارها در معرض انفجارهای خفیف بوده‌اند، تغییرهای مزمنی ایجاد شده است؛ و هر چه انفجارهای بیشتری تجربه شده باشد، تغییرات پایدارتر خواهد بود.

درجه‌بندی ضربه مغزی

ضربه مغزی معمولاً به 3 درجه متفاوت تقسیم‌بندی می‌شود:

درجه 1: فراموشی یا نسیانی که بیشتر از 30 دقیقه طول نمی‌کشد و بیمار بیهوش نمی‌شود.

درجه 2: بیهوشی طولانی‌تر از 5 دقیقه و فراموشی به مدت 30 دقیقه تا 24 ساعت

درجه 3: بیش از 5 دقیقه بیهوش بودن و فراموشی طولانی‌تر از 24 ساعت

علائم ضربه مغزی

نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی بلافاصله بروز نمی‌یابد. آن چیزی، مانند اختلال گفتاری یا قرمز شدن پوست را که پزشک می‌بیند، حس می‌کند یا می‌شنود، نشانه می‌گویند. اما مواردی مانند سر درد یا زنگ زدن گوش را که بیمار توصیف می‌کند، علائم می‌گویند.

علائم و نشانه‌های آنی ضربه مغزی عبارت‌اند از:

• بیهوشی
• سرگیجه
• سر درد
• اختلال در گفتار
• گیجی
• زنگ زدن گوش
• حالت تهوع
• استفراغ
• فراموشی
• خستگی مزمن
• 

• نشانه‌هاو علائم ضربه مغزی گاهی مرتبط با صدمه جدی‌تری است که در صورت مواجهه با آن باید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کرد:

• سر درد مزمن طولانی مدت
• سرگیجه طولانی مدت
• گشاد شدن مردمک چشم
• متفاوت بودن اندازه دو مردمک
• حالت تهوع و استفراغ طولانی مدت
• از دست دادن حافظه و بهبود نیافتن آن
• زنگ زدن گوش
• از دست دادن حس بویایی
• از دست دادن حس چشایی

• نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی در کودکان

  تعیین نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی در کودکان خردسال از آن رو که دشوارتر است در این موارد بیمار نمی‌تواند به خوبی شرایط خود را توضیح دهد یا ضرورت بیان علامتی خاص را درک نمی‌کند. نشانه‌ها عبارت‌اند از:

• سستی و بی‌حالی
• زودرنجی، کودک به راحتی عصبی می‌شود.
• تغییر الگوهای خواب
• تغییر اشتها
• ناپایداری هنگام ایستادن و یا راه رفتن (تمام نشانه‌های مرتبط با مشکلات تعادل و سرگیجه)

• تشخیص ضربه مغزی

• 

• برخی پزشکان بر این باوراند که بسیاری از مردم اطلاعات کافی در مورد ضربه مغزی ندارند. با توجه به منابع متعدد، اکثر مردم در صورت بروز آنی علائم می‌توانند ضربه مغزی را تشخیص دهند؛ یعنی اگر فرد پس از وارد شدن ضربه به سر یا تکان خوردن شدید سر دچار سرگیجه، گیجی یا لرزش بشود، اطرافیان ضربه مغزی را به درستی تشخیص می‌دهند.

  تعیین شدت ضربه مغزی به این دلیل دشوارتر است که نشانه‌ها و علائم پس از مدتی آشکار می‌شود.

  پزشک در مورد جزییات حادثه، وارد شدن ضربه به سر یا چگونگی تصادف، از بیمار و همچنین در صورت لزوم از همراهان وی سوال می‌کند. معاینه عصب‌شناختی نیز به منظور بررسی موارد زیر انجام می‌شود:

• تعادل
• تمرکز
• هماهنگی
• شنوایی
• حافظه
• واکنش نشان دادن
• بینایی

• چنانچه بیمار بالای 65 سال سن داشته باشد، از ارتفاع بلندتر از 3 پا افتاده باشد، قربانی تصادف رانندگی باشد، مواد مخدر یا الکل مصرف کرده باشد، اتفاقات 30 دقیقه یا بیشتر بعد از تصادف را به یاد نیاورد، مشکلی در حافظه کوتاه مدت به وجود آمده باشد، به طور مداوم استفراغ کند، حمله صرع داشته باشد، کبودی یا بریدگی و خراش روی سر یا گردن د‌اشته باشد یا احتمال شکستگی جمجمه وجود داشته باشد، پزشک دستور انجام سی تی اسکن می‌دهد.

  مقیاس کمای گلاسکو

  پزشکان غالباً پیش از تصمیم‌گیری در مورد لزوم انجام سی تی اسکن از مقیاس کمای گلاسکو (GCS) استفاده می‌کنند. پزشکان و پرستاران به کمک این مقیاس شدت صدمه مغزی پس از آسیب دیدن سر را برآورد می‌کنند.

  سی تی اسکن (مقطع نگاری رایانه‌ای): در این روش تصویربرداری پزشکی از پرتونگاری مقطعی یا توموگرافی استفاده می‌شود. فرایند تولید کردن تصویری دو بعدی از برش یا مقطع گرفته شده از شیء سه بعدی را توموگرافی گویند.

  دستگاه دارای کاربرد ماشینی بزرگ به نام اسکنر CTG است که از اشعه ایکس استفاده می‌کند. پزشکان متفق‌القول‌اند که سی تی اسکن نسبت به ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) روش بهتری برای مشاهده خونریزی مغزی ناشی از ضربه دیدن مغز است.

  درمان ضربه مغزی

  ---

   

  روش‌های اورژانسی متعددی برای تسکین علائم ملایم و درمان ضربه مغزی وجود دارد. در صورت بروز علائم جدی‌تر باید با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس گرفت.

  شماری از روش‌های اورژانسی برای تسکین علائم ملایم ضربه مغزی عبارت‌اند از:

• قرار دادن کمپرس سرد بر روی آسیب دیدگی برای کاهش ورم: می‌توانید از یک کیسه سبزی یخ زده پیچیده شده در حوله استفاده کنید. دقت کنید که هرگز نباید یخ را به دلیل دمای بسیار پایین آن مستقیم روی پوست قرار داد. هر دو تا چهار ساعت یک بار کمپرس را مدت 20 تا 30 دقیقه روی موضع بگذارید.
• مصرف پاراستامول برای کنترل درد: مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID) مانند ایبوپروفن یا آسپرین مجاز نیست، چرا که این داروها گاهی اوقات باعث خونریزی محل صدمه دیده می‌شود.
• استراحت کردن و تا حد امکان خودداری از قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا
• پرهیز از نوشیدن مشروبات الکلی یا مصرف داروهای تفریحی
• بازگشت به محل کار، مدرسه یا دانشگاه تنها در صورت بهبودی کامل
• رانندگی کردن یا دوچرخه سواری کردن تنها پس از بهبودی کامل
• مشارکت نکردن در ورزش‌های تماسی پرخورد، مانند فوتبال و راگبی، به مدت حداقل سه هفته و ازسرگیری این ورزش‌ها پس از مراجعه به پزشک عمومی و تایید ایشان
• تنها نبودن و مراقبت یکی از نزدیکان به مدت 48 ساعت پس از صدمه دیدن: همراه بیمار می‌تواند در صورت بروز علائم جدی‌تر با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرد.

• فیزیوتراپی

  متخصص فیزیوتراپی بسیاری از مشکلات مرتبط با ضربه مغزی را ارزیابی و درمان می‌کند. از آنجایی که هیچ دو مورد ضربه مغزی یکسان نیستند، متخصصین فیزیوتراپی کلینیک دکتر یزدانی بیمار را به دقت معاینه می‌کنند تا به مشکلات و علائم هر بیمار به درستی پی ببرند و برنامه درمانی ایمنی را متناسب با شرایط هر بیمار طرح‌ریزی کنند.

  درمان فیزیوتراپی شامل موارد زیر می‌شود.

  استراحت و بهبود: متخصص فیزیوتراپی بیمار و خانواده وی را از دلیل محدود کردن هر گونه فعالیت جسمی، ورزشی، تفریحی، الکترونیکی یا درسی پس از ضربه مغزی آگاه می‌کند و از ایشان می‌خواهد تا زمان ایمن نبودن انجام چنین فعالیت‌هایی مراعات کنند. استراحت به مدت کافی برای هر چه سریعتر التیام یافتن مغز و تسکین علائم مفید است. متخصص فیزیوتراپی برنامه بهبود و استراحت را متناسب با شرایط بیمار تهیه می‌کند.

  بازیابی قدرت و استقامت: استراحت جسمی و ذهنی پس از ضربه مغزی به ضعیف شدن عضلات می‌انجامد و استقامت و توان جسمی را کاهش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا قدرت و توان خود را در زمان مناسب بدون تشدید علائم ضربه مغزی افزایش دهد. متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی درمانی را متناسب با شرایط بیمار تدوین می‌کند و وضعیت علائم وی را هنگام انجام  تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی به دقت بررسی می‌کند.

  متوقف کردن سرگیجه و بهبود تعادل: نوعی فیزیوتراپی به نام فیزیوتراپی وستیبولار (دهلیزی) برای رفع مشکلات تعادل یا سرگیجه مفید است. سیستم دهلیزی، شامل گوش داخلی و اتصالات آن به مغز، در حفظ تعادل و پیشگیری از سرگیجه نقش دارد. متخصص مجرب فیزیوتراپی وستیبولار با بهره‌گیری از درمان‌های خاص یا آموزش تمرین‌های ویژه به بیمار کمک می‌کند تا مشکلات تعادل و سرگیجه وی‌ پس از ضربه مغزی کاهش یابد یا متوقف شود. به علاوه متخصص حتی تمرین‌های ساده‌ای را برای انجام دادن در خانه به بیمار آموزش می‌دهد.

  کاهش سر درد: متخصص فیزیوتراپی دلایل گوناگون احتمالی سر درد را بررسی می‌کند و از درمان‌ها یا تمرین‌هایی خاص برای کاهش یا توقف سر درد بهره می‌گیرد. تمرین‌های کششی، تقویتی و حرکتی، تکنیک‌های درمان با دست مانند ماساژ تخصصی و به کارگیری فن‌آوری‌هایی مانند تحریک الکتریکی از جمله درمان‌های متداول هستند.

  ازسرگیری ورزش یا فعالیت معمول: پس از آن که علائم برطرف شد و بیمار قدرت و استقامت معمول را بدون عود مجدد علائم بازیافت، متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا به تدریج فعالیت‌های معمول روزانه خود را ازسربگیرد. متخصص فیزیوتراپی به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه به موازات افزایش دادن میزان فعالیت، بیش از اندازه به ذهن و سیستم عصبی خود فشار نیاورد. پس از ضربه مغزی فشار وارد آوردن بیش از حد به مغز هنگام فعالیت روند التیام یافتن بافت مغز را مختل می‌سازد و باعث بروز مجدد علائم می‌شود. بیمار با کمک متخصص فیزیوتراپی به ایمن‌ترین و سریع‌ترین روش ممکن پس از التیام یافتن کامل مغز به زندگی طبیعی و میادین ورزشی بازمی‌گردد.

  پیشگیری از ضربه مغزی

  ---

   

  برای کاهش احتمال بروز ضربه مغزی نکته‌های زیر را رعایت کنید:

• همواره در خودرو کمربند ببندید و کودکان را در صندلی‌ مخصوص بنشانید و کمربندشان را ببندید.
• هنگام دوچرخه سواری، موتورسواری، اسکیت بازی، اسکی، اسب سواری یا مشارکت در ورزش‌های پربرخورد از کلاه ایمنی اندازه سر استفاده کنید. کلاه ایمنی باید محکم باشد و هنگام تکان دادن سر حرکت نکند؛ البته کلاه نباید بیش از اندازه تنگ باشد.
• قرار دادن نرده در اطراف پلکان به منظور پیشگیری از سقوط از پله‌ها
• قرار دادن دروازه‌های ایمنی در ابتدای پلکان به منظور محافظت از کودکان خردسال
• قرار دادن میله‌های دستاویز در حمام و گذاشتن کفپوش غیرلغزنده روی کف نزدیک وان حمام
• بهبود روشنایی و برداشتن اشیاء خطرآفرین و لغزنده
• قرار دادن حفاظ ایمنی پشت پنجره‌ها به منظور جلوگیری از سقوط کودکان

• مقالات مرتبط و مکمل زیر را را مطالعه فرمایید:

  علائم سکته مغزی چیست؟

  بیماری پارکینسون چیست؟

  درمان فلج مغزی چیست؟

  بیماری ام اس