علت ابتلا به پوکیاستخوان چیست؟
پوکیاستخوان زمانی رخ میدهد که سرعت تخریب استخوان از ساخت آن بیشتر شود و تراکم بافت استخوانی بهتدریج کاهش پیدا کند. این روند معمولاً بیعلامت است و تحتتأثیر عوامل ژنتیکی، هورمونی، تغذیهای و سبکزندگی قرار دارد. شناخت علل زمینهای، اولین گام در پیشگیری و درمان پوکیاستخوان است.
کاهش هورمونهای جنسی
در زنان، افت استروژن پس از یائسگی و در مردان، کاهش تستوسترون باعث تسریع تحلیل استخوان میشود. این تغییر هورمونی یکی از اصلیترین علل پوکیاستخوان در سنین بالا است.
کمبود کلسیم و ویتامین D
مصرف ناکافی لبنیات، نور آفتاب کم یا سوءجذب باعث کمبود این مواد ضروری میشود. در نتیجه بدن از ذخیره استخوان برای حفظ تعادل استفاده میکند و تراکم استخوانی کاهش مییابد.
بیتحرکی و زندگی کمفعالیت
نشستن طولانی، عدم فعالیت بدنی یا نداشتن ورزشهای تحملوزن باعث کاهش تحریک مکانیکی استخوان و ضعف ساختار آن میشود. تحرک منظم یکی از مؤثرترین راههای پیشگیری از پوکیاستخوان است.
مصرف سیگار و الکل
نیکوتین و الکل با اختلال در عملکرد سلولهای استخوانساز و جذب کلسیم، روند تحلیل استخوان را سرعت میدهند. ترک این عادات میتواند روند تخریب استخوان را بهطور قابلتوجهی کاهش دهد.
برخی داروهای خاص
داروهای کورتونی، ضدتشنج و برخی داروهای ضدافسردگی در مصرف طولانیمدت باعث کاهش تراکم استخوان میشوند. مشورت با پزشک برای تنظیم دوز یا جایگزینی دارو در این شرایط ضروری است.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
اگر یکی از والدین به پوکیاستخوان مبتلا باشد، احتمال ابتلا در فرزندان بالاتر میرود. در این موارد انجام سنجش تراکم استخوان از سنین پایینتر توصیه میشود.
کموزنی یا تغذیه نامناسب
شاخص توده بدنی پایین و رژیمهای غذایی سخت باعث کاهش دریافت مواد معدنی میشود. این وضعیت در بلندمدت خطر پوکیاستخوان و شکستگی را افزایش میدهد.
بیماریهای زمینهای
اختلالات تیروئید، مشکلات کلیوی، دیابت و بیماریهای خودایمنی میتوانند متابولیسم استخوان را تحتتأثیر قرار دهند. درمان دقیق بیماری زمینهای به کنترل پوکیاستخوان کمک زیادی میکند.
علائم پوکیاستخوان
پوکیاستخوان در بیشتر موارد بیصدا پیش میرود و تا زمان بروز شکستگی خودش را نشان نمیدهد. با اینحال، بدن پیش از شکستگیِ واضح، نشانههایی ظریف میفرستد که اگر بهموقع دیده شوند، میتوان از عوارض جدیتر پیشگیری کرد. آگاهی از این علائم برای افرادی که سابقه خانوادگی پوکیاستخوان دارند، اهمیت دوچندان دارد.
شکستگی با ضربه کم
شکستگی مچ دست، مهره یا لگن پس از زمین خوردنِ خفیف یا فعالیت روزمره دیده میشود. این شکستگیها نشان میدهد تراکمِ استخوان پایین آمده و استحکام کاهش یافته است.
کاهش قد و قوز پشت (کیفوز)
کوتاه شدن قد بهتدریج و ایجاد قوز خفیف تا واضح در ناحیه پشت رخ میدهد. علت، فروریزشِ مهرهها و تغییر شکل ستون فقرات بهدلیل ضعف استخوان است.
درد ناگهانی و مبهم کمر
درد تیز یا مبهم در کمر که با ایستادن طولانی یا خم شدن بیشتر میشود دیده میشود. این درد میتواند نشانه شکستگیِ فشاری مهرهها باشد.
ضعفِ قدرتِ گرفتن و خستگی زودرس
کاهش قدرت دست هنگام باز کردن درِ شیشه یا حمل کیسه احساس میشود. ضعفِ عضلانیِ همراه، ریسک زمین خوردن و شکستگی را بالاتر میبرد.
ناخنهای شکننده و تغییر کیفیت مو
ناخنها زود میشکنند و ریشریش میشوند و مو ممکن است نازکتر بهنظر برسد. این تغییرات میتواند از کمبود مواد معدنی و ویتامینهای کلیدی برای استخوان خبر بدهد.
کبودی و درد استخوانیِ طولانی
پس از ضربههای کوچک، کبودیها دیرتر خوب میشوند و حساسیتِ استخوانی باقی میماند. این الگو نشانه کاهش مقاومت بافت استخوان است.
کاهش توازن و تعادل
احساس ناپایداری هنگام راه رفتن یا ایستادن رخ میدهد. اختلال تعادل احتمال افتادن و در نتیجه شکستگی ناشی از پوکیاستخوان را بیشتر میکند.
سابقه خانوادگیِ پوکیاستخوان
وجود پوکیاستخوان در والدین یا خواهروبرادر ریسک فرد را بالا میبرد. در این شرایط حتی بدون علامت، غربالگری و مشاورهی تخصصی توصیه میشود.
بهترین درمانها برای پوکی استخوان
پوکی استخوان یکی از شایعترین مشکلات استخوانی در سنین بالا است که باعث شکنندگی و ضعف استخوانها میشود. درمان این بیماری بیشتر بر پیشگیری از شکستگی و کند کردن روند از بین رفتن تراکم استخوان تمرکز دارد. در بیشتر موارد، درمان ترکیبی از دارو، اصلاح سبک زندگی و تمرینهای منظم است تا استخوانها تقویت و متابولیسم بدن به تعادل برسد.
داروهای پوکی استخوان
یکی از اصلیترین روشها، استفاده از داروهایی است که روند تحلیل استخوان را کاهش یا ساخت استخوان جدید را تحریک میکنند.داروی بیسفسفونات رایجترین گزینه است که بهصورت خوراکی یا تزریقی تجویز میشود و به کاهش تحلیل استخوان کمک میکند.همچنین مصرف رالوکسیفن (نوعی استروژن درمانی) میتواند به کاهش خطر شکستگی کمک کند، اما ممکن است خطر لخته خون را افزایش دهد.
درمان با دنوزوماب
دنوزوماب یکی از داروهای تزریقی جدید و مؤثر در درمان پوکی استخوان است. این دارو با مهار تخریب سلولهای استخوانی، از کاهش تراکم استخوان جلوگیری میکند. بسیاری از بیماران به دلیل نتایج بهتر و عوارض کمتر نسبت به بیسفسفوناتها، از این دارو استقبال میکنند.
استفاده از تریپاراتید
تریپاراتید نوعی هورمون تزریقی است که روند ساخت استخوان جدید را تحریک میکند. این دارو برای بیمارانی مناسب است که پوکی استخوان شدید دارند یا به درمانهای دیگر پاسخ ندادهاند. پزشک معمولاً مصرف آن را به مدت محدود (تا ۲ سال) تجویز میکند.
درمان با کلسیتونین یا اسپری بینی کلسیم ماهی
کلسیتونین با کاهش فعالیت سلولهای مخرب استخوانی به تقویت استخوان کمک میکند. این دارو معمولاً به صورت اسپری بینی استفاده میشود، اما لازم است بیماران درباره احتمال عوارض جانبی آن از جمله خطر سرطان با پزشک مشورت کنند.
درمان هورمونی
در مردان، تزریق تستوسترون میتواند باعث افزایش تراکم استخوان شود. در زنان نیز گاهی درمان جایگزینی با استروژن به کار میرود، اما به دلیل خطراتی مانند لخته خون، بیماری قلبی و سرطان، باید تنها تحت نظر پزشک انجام شود.
ورزش و اصلاح سبک زندگی
فعالیت بدنی منظم مانند پیادهروی، تمرینات تعادلی و تمرینات مقاومتی نقش مهمی در تقویت استخوانها دارند. ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و دریافت کافی کلسیم و ویتامین D از دیگر اقدامات ضروری برای بهبود وضعیت استخوان است.
درمان خانگیِ پوکیاستخوان
درمان خانگیِ پوکیاستخوان یعنی تقویت سبکزندگی تا روندِ تحلیلِ استخوان کُند شود و ریسکِ شکستگی پایین بیاید. کنارِ درمان دارویی، تغذیهی هدفمند و تمرینهای تحملوزن ستونِ اصلی مراقبتاند. پیش از شروع هر برنامهی ورزشی—بهخصوص اگر سابقهی شکستگی یا دردِ شدید دارید—با پزشک مشورت کنید.
تمرینهای تحملوزن و مقاومتی (اسکوات، پرسِ پا، دمبل، TRX، باندِ کشی)
این حرکات، کششِ عضله روی استخوان را بیشتر میکنند و محرکِ ساختِ استخواناند. از شدتِ کم شروع کنید، بهتدریج جلو بروید و روی فرمِ صحیح و ایمنی تمرکز کنید.
برنامهی تعادل و پیشگیری از افتادن (ایستادن تکپا، راهرفتن پاشنه–پنجه، تایچی)
تعادل بهتر یعنی زمینخوردنِ کمتر و شکستگیِ کمتر. روزانه چند دقیقه تمرینهای سادهی تعادلی انجام دهید و محیطِ خانه را ایمن کنید.
تغذیهی سرشار از کلسیم و ویتامین D
لبنیات کمچرب، بادام، کنجد، کلمبرگ و ماهیهای چرب را در برنامه بگذارید. اگر دریافتِ خوراکی کافی نیست، دربارهی مکمل با پزشک گفتوگو کنید.
پروتئین، منیزیم، ویتامین K و روی
پروتئینِ کافی برای استخوانسازی ضروری است؛ حبوبات، تخممرغ و گوشتِ کمچرب را دریابید. سبزیهای برگسبز، مغزها و غلاتِ کامل منبعِ منیزیم، K و رویاند.
نورِ خورشیدِ ایمن و تحرکِ روزانه
قرارگیریِ کوتاه و ایمن در آفتاب به سنتزِ ویتامین D کمک میکند. پیادهرویِ تندِ روزانه بهعنوان تمرینِ تحملوزن، استخوان و قلب را تقویت میکند.
اصلاحِ خانه و سبکزندگی برای کاهشِ خطرِ افتادن
فرشهای لیز برداشته شوند، نورِ مناسب تأمین شود و کفشِ محکم بپوشید. در حمام دستگیره نصب کنید و مسیرهای رفتوآمد را خلوت نگه دارید.
پرهیز از سیگار و محدود کردنِ الکل و نمک
سیگار و الکل استخوانسازی را مختل میکنند و نمکِ زیاد دفعِ کلسیم را بالا میبرد. قطعِ سیگار و تعدیلِ این موارد، ستونِ پنهانِ درمان خانگی است.
احتیاط دربارهی مکملهای گیاهی (شبدرِ قرمز، سویا و… )
شواهدِ قطعی دربارهی اثرِ درمانیِ این مکملها وجود ندارد. پیش از مصرف، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا تداخل یا عوارض مدیریت شود.
پُستچرِ صحیح و ارگونومی در کارهای روزانه
از خم شدنِ ناگهانیِ کمر و بلندکردنِ بارِ سنگین دوری کنید. تکنیکِ صحیحِ نشستن و برداشتنِ بار، ریسکِ شکستگیِ مهره را کم میکند.
پیگیریِ تخصصی و مراجعه به متخصص تغذیه
اگر دریافتِ موادِ مغذی ناکافی است، برنامهی شخصیسازیشده بگیرید. پیگیریِ دورهای، مسیرِ درمان خانگی را دقیق و ایمن نگه میدارد.
نتیجه گیری
پوکی استخوان شرایطی است که میتواند تاثیرات جدی ای به همراه داشته باشد ، برای مثال درمان شکستگی مفصل ران می تواند تا مدت ها شما را مجبور به استراحت در تخت خواب کند که در نتیجه خطر لخته شدن خون و سایر عفونتها ، سلامتی شما را تهدید می کند .
اگر میدانید که در معرض خطر پوکی استخوان هستید توصیه های گفته شده در این مقاله را در زندگی خود اعمال کنید.
