سیاه شدن استخوان لگن و ران چیست؟
نکروز آواسکولار (Avascular Necrosis) به مرگ بافت استخوانی به‌دلیل کاهش یا قطع جریان خون گفته می‌شود. این وضعیت که با نام «استئونکروز» نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد ترک‌های ریز در استخوان شده و در نهایت منجر به فروپاشی کامل استخوان شود.
در بیماری نکروز، نهایتاً استخوان بعد از وقوع شکستگی‌های جزئی فرو می‌ریزد. معمولاً این بیماری، استخوان فمور در ناحیه بالای ران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته می‌تواند استخوان‌های دیگر بدن از جمله استخوان‌های فک، دست/ مچ دست، آرنج، شانه، زانو و پاها را نیز درگیر کند. بیماری نکروز معمولاً با گذشت زمان پیشرفت می‌کند اما ممکن است فقط علائمی جزئی، آن هم در بعضی وقت‌ها، از خود نشان دهد. به این بیماری استئونکروز، نکروز آسپتیک و یا نکروز ایسکمیک استخوان نیز می‌گویند.
نکروز سر استخوان ران، یک فرایند پاتالوژیک است که ناشی از قطع جریان خون به استخوان است. نکروز استخوان ران به طور کامل شناخته شده نیست، اما مشخص شده است که این فرایند مسیر نهایی عوامل آسیب‌زا یا غیر آسیب‌زا است که گردش خون سر استخوان ران را به خطر می‌اندازد. کم‌خونی سر استخوان ران منجر به مرگ سلول‌های مغز استخوان می‌شود و معمولاً منجر به فروپاشی بخش دارای بافت مرده می‌گردد.
آناتومی
قسمت انتهایی ران متصل به باسن، دارای یک گوی و حفره است. حفره توسط استابولوم که قسمتی از استخوان بزرگ لگن است، تشکیل شده است. سر استخوان ران که در واقع انتهای فوقانی استخوان فمور (استخوان ران) است، شگل گوی دارد.
بافت لغزنده‌ای به نام غضروف مفصلی، سطح گوی و حفره را می‌پوشاند. این غضروف یک سطح نرم و بدون اصطکاک ایجاد می‌کند که باعث می‌شود استخوان‌ها به راحتی بر روی هم بلغزند و حرکت کنند.
علت نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران
نکروز سر استخوان ران (آواسکولار نکروز) زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به سر استخوان ران کاهش یافته یا کاملاً قطع شود. علل مختلفی برای عدم خون‌رسانی به استخوان وجود دارد. شایع‌ترین علل عبارتند از:
- آسیب‌های قبلی که به استخوان وارد شده و باعث شده جریان خون به استخوان مختل شود.
- مصرف بیش از حد الکل
- استفاده طولانی‌مدت از استروئیدهای خوراکی
- استفاده از برخی گروه‌های دارویی خاص مانند بیس فسفونات‌ها (هرچند بسیار نادر است)
- بیماری‌های مادرزادی
علل ضربه‌ای
- صدمه دیدن
- شکستگی
- آسیب دیدن عروق خونی
علل غیر ضربه‌ای
- استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها به خصوص کورتیکواستروئیدها
- استفاده طولانی‌مدت و بیش از حد الکل
- بیماری‌های خونی خاص مانند کم‌خونی داسی شکل (بيمارى كه در آن سلول‌هاى قرمز خون به شكل نيم‌دايره درمي‌آيند)
- بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتماتوس و بیماری‌های دیگری که برای بهبود آنها از داروهای بهبوددهنده استخوان استفاده می‌شود.
داروهای کورتیکواستروئید
این عوامل باعث انسداد یا کاهش جریان خون به سر استخوان ران می‌شوند و اگر درمان به موقع انجام نشود، منجر به تحلیل رفتن استخوان و تخریب مفصل می‌گردد.
علائم یا سیاه شدن سر استخوان ران
علائم سیاه شدن سر استخوان ران معمولاً به تدریج ظاهر می‌شوند و می‌توانند نشانه‌های زیر را شامل شوند:
- در صورتی که نکروز در سر استخوان ران رخ دهد، ممکن است سبب درد کشاله ران شود که این درد به سمت پایین ران، تا زانو منتشر می‌شود.
- بروز نکروز در مچ دست ممکن است باعث درد مچ دست و ضعیف شدن انگشت‌ها شود.
- نکروز در شانه می‌تواند منجر به درد و گرفتگی قسمت فوقانی بازو شود.
- نکروز زانو می‌تواند باعث درد در قسمت انتهایی استخوان ران شود.
- در برخی موارد ممکن است درد به طور ناگهانی بروز کند و بسیار هم شدید باشد، اما ممکن است این درد با گذشت زمان پایان یابد.
هنگامی که بافت استخوان می‌میرد و استخوان فرو می‌ریزد، ممکن است غضروف پوشاننده مفصل ثبات خود را از دست بدهد. اگر استئونکروز در نزدیک یک مفصل مانند مفصل ران یا زانو رخ دهد، ممکن است سطح مفصل فرو بریزد.
استئونکروز می‌تواند به چند صورت رخ دهد:
- اثر گذاشتن روی یک استخوان
- اثر گذاشتن روی چند استخوان به صورت همزمان
- اثر گذاشتن روی چند استخوان متفاوت در زمان‌های مختلف
ممکن است هر فردی علائم متفاوتی را تجربه کند. شایع‌ترین علائم استئونکروز عبارتند از:
- افزایش درد مفاصل
- محدود شدن دامنه حرکت به علت وجود درد
- داشتن عملکرد ضعیف مانند راه رفتنی که همراه با درد باشد
تشخیص یا سیاه شدن سر استخوان ران
پزشکان ما در تشخیص و شناسایی زودهنگام استئونکروز تخصص زیادی دارند؛ تشخیص زودهنگام باعث موفقیت بیشتر در روند درمان می‌شود. ممکن است روند تشخیص استئونکروز علاوه بر بررسی سوابق بیماری‌ها و انجام معاینه فیزیکی، شامل موارد زیر نیز باشد:
- اشعه ایکس (عکس رادیولوژی)
- ام آر آی
- سی‌تی‌اسکن
- اسکن استخوان
درمان نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران
در مراحل اولیه می‌توان با استفاده از دارو و روش‌های درمانی، علائم استئونکروز را کاهش داد. ممکن است پزشک موارد زیر را به شما پیشنهاد کند:
درمان‌های دارویی
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
داروهایی مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin IB) یا ناپروکسن سدیم (Aleve و…) به کاهش التهاب و درد ناشی از نکروز کمک می‌کنند.
داروهای پوکی استخوان
ممکن است داروهایی مانند آلندرونات (Fosamax، Binosto) باعث کُند شدن روند پیشرفت نکروز شوند.
داروهای کاهنده کلسترول
کاهش مقدار کلسترول و چربی خون می‌تواند به جلوگیری از انسداد عروقی که باعث نکروز شده‌اند، کمک کند.
داروهای رقیق‌کننده خون
در صورت وجود اختلالات انعقادی، ممکن است داروهایی مانند وارفارین (Coumadin، Jantoven) برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز شوند.
مراقبت‌های حمایتی
استراحت کافی
کاهش وزن و فشار وارده به استخوان آسیب‌دیده می‌تواند باعث کُند شدن پیشرفت بیماری شود. ممکن است لازم باشد فعالیت‌های فیزیکی خود را محدود کنید یا برای چند ماه از عصا استفاده کنید تا وزن شما از روی مفصل آسیب‌دیده برداشته شود.
درمان فیزیکی
ممکن است شما به یک درمانگر فیزیکی ارجاع داده شوید تا وی برای کمک به حفظ یا بهبود دامنه حرکت مفصل، تمرین‌هایی را به شما آموزش دهد. ورزش باعث تشدید جریان خون به مفصل می‌شود. افزایش جریان خون باعث می‌شود مواد مغذی موجود در خون به استخوان برسد و در نتیجه استخوان بهبود یابد و میزان درد آن نیز کمتر شود.
افزایش دامنه حرکت
هدف تمرین‌های افزایش‌دهنده دامنه حرکت، حفظ یا افزایش قابلیت انعطاف‌پذیری مفصل است. نکروز می‌تواند باعث گرفتگی مفاصل و سخت حرکت کردن آنها شود. گاهی اوقات، فرد تا چند مدت از بیماری خود اطلاعی ندارد اما به محض اینکه پزشک بیماری نکروز را تشخیص داد، لازم است بیمار ورزش را آغاز کند.
تقویت در برابر آسیب
تمرینات تقویتی قصد دارند عضلات اطراف مفصل را تقویت کنند تا مفصل را از آسیب‌ها حفظ کنند. این تمرینات ممکن است شامل بلند کردن وزنه یا تمرینات دسته مقاومت باشد.
روش‌های نوین
تحریک الکتریکی
ممکن است جریان‌های الکتریکی بدن شما را تشویق کند که بافت‌های استخوانی جدیدی تولید کند تا جایگزین بافت‌های آسیب‌دیده شوند. تحریک الکتریکی می‌تواند در طول عمل جراحی استفاده و مستقیماً بر روی نواحی آسیب‌دیده اعمال شود؛ همچنین می‌تواند از طریق الکترودهای متصل به پوست عمل کند.
جراحی و روش‌های تهاجمی
جراحی و روش‌های دیگر از آنجا که اکثر افراد در ابتدای بیماری نکروز هیچ‌گونه علائمی ندارند و متأسفانه علائم زمانی بروز می‌کنند که بیماری پیشرفت قابل‌توجهی کرده است؛ ممکن است پزشک عمل جراحی را توصیه کند. گزینه‌های جراحی عبارتند از:
کاهش فشار وارده بر هسته
با برداشتن بخشی از استخوان یا حفر سوراخ‌هایی برای کاهش فشار داخل استخوان آسیب‌دیده.
پیوند زدن استخوان فیبولار
استفاده از استخوان فیبولا (از ساق پا) برای ترمیم ناحیه آسیب‌دیده و تقویت خون‌رسانی.
تغییر شکل استخوان (استئوتومی: برش استخوان و جدا کردن قسمتی از آن)
برش و تغییر موقعیت استخوان ران برای کاهش فشار بر بخش آسیب‌دیده.
آرتروپلاستی/ تعویض کل مفصل ران
در موارد شدید، تعویض کامل مفصل ران با مفصل مصنوعی برای بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل توصیه می‌شود.
پیشگیری از ابتلا به نکروز
برای کاهش خطر ابتلا به نکروز آواسکولار و بهبود وضعیت عمومی سلامت خود، موارد زیر را در نظر بگیرید:
سعی کنید سطح کلسترول خون را پایین نگه دارید. ذرات کوچک چربی شایع‌ترین موادی هستند که رگ‌های خونی را مسدود می‌کنند و مانع خون‌رسانی به استخوان‌ها می‌شوند.
بر میزان استفاده از استروئید نظارت کنید. حتماً موارد استفاده از استروئید در گذشته یا حال، مخصوصاً استفاده در دوزهای بالا را به اطلاع پزشک خود برسانید. به نظر می‌رسد آسیب‌های استخوانی وابسته به استروئید، با تکرار دوره مصرف استروئید در دوزهای بالا شدیدتر شود.
جمع‌بندی
نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران، عارضه‌ای جدی و پیشرونده است که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند منجر به تخریب کامل مفصل ران و ناتوانی حرکتی شود. شناخت علائم اولیه، مانند درد در ناحیه لگن و ران، و اقدام سریع برای بررسی و درمان، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد. خوشبختانه با پیشرفت روش‌های درمانی دارویی، فیزیوتراپی تخصصی و در صورت نیاز جراحی‌های نوین، امکان کنترل و حتی بهبود این وضعیت فراهم است.
اگر با دردهای مشکوک در ناحیه لگن یا ران مواجه هستید، کلینیک تخصصی دکتر امیرحسین یزدانی با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تجربه بالینی در تشخیص و درمان بیماری‌های مفصلی، از جمله نکروز استخوان ران، می‌تواند به‌عنوان یک انتخاب مطمئن در کنار شما باشد. مشاوره تخصصی و درمان هدفمند، گام اول برای بازگشت به زندگی بدون درد و حرکت سالم است.
مقالات مکمل و مرتبط زیر را مطالعه فرمایید:
