گزگز دست چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
گزگز و بی حسی دست یک اختلال حسی است که در آن عصب‌های دست به‌درستی پیام‌ها را منتقل نمی‌کنند و مغز این اختلال را به شکل مورمور، خواب‌رفتگی یا سوزن‌سوزن شدن نوک انگشتان تفسیر می‌کند. این حالت زمانی بروز پیدا می‌کند که جریان خون برای لحظه‌ای کاهش یابد یا یکی از عصب‌های دست تحت‌فشار قرار بگیرد. دلایلی مثل تایپ زیاد، فشار تکراری روی مچ، خوابیدن روی دست یا حتی مشکلات گردنی می‌توانند باعث بروز این حس شوند. اگر این احساس کوتاه‌مدت باشد معمولاً مشکل خاصی نیست، اما ماندگاری یا تکرار آن می‌تواند نشانه یک مشکل عصب‌شناختی باشد.
علت گزگز و بی‌حسی دست راست و چپ
احساس گزگز و بی حسی دست چه در سمت راست و چه در سمت چپ، معمولاً ناشی از اختلال در عملکرد عصب‌ها یا کاهش جریان خون است. این حالت می‌تواند همراه با سوزن‌سوزن شدن انگشتان، مورمور دست یا خواب‌رفتگی نوک انگشتان باشد و بسته به سمتی که درگیر است، علت‌های متفاوتی دارد. برخی از دلایل کاملاً ساده و موقت هستند، اما بعضی از علت‌ها ممکن است به مشکلات گردنی، گیر افتادگی عصب یا بیماری‌های سیستمیک ارتباط داشته باشند.
علت گزگز و بی حسی دست راست
سندرم تونل کارپال
در دست راست، به‌خصوص اگر فرد راست‌دست باشد، گزگز و بی حسی دست راست بیشتر به دلیل فشار روی عصب مدیان در ناحیه مچ ایجاد می‌شود. حرکاتی مانند تایپ زیاد، کار با موس، خیاطی یا کارهای ظریف سبب التهاب بافت‌های مچ و فشردگی عصب می‌شود. این فشار در نهایت باعث سوزن‌سوزن شدن انگشتان شست، اشاره و میانی می‌شود و معمولاً شب‌ها شدت بیشتری پیدا می‌کند.
استفاده زیاد از گوشی و حرکت‌های تکراری
استفاده طولانی‌مدت از موبایل با مچ خم شده یا نگه داشتن گوشی با فشار زیاد، فشار مضاعفی روی تاندون‌ها و عصب‌های دست راست وارد می‌کند. این فشار تکراری باعث التهاب، خستگی عضلات و در ادامه مورمور دست و بی‌حسی می‌شود. معمولاً با استراحت، گرم‌کردن و اصلاح نحوه استفاده، علائم کاهش پیدا می‌کند اما تکرار طولانی می‌تواند عصب را درگیر کند.
درگیری دیسک گردن
اگر فتق دیسک یا آرتروز گردن روی ریشه عصبی سمت راست فشار بیاورد، علامت‌هایی مثل خواب‌رفتگی نوک انگشتان، درد تیرکشنده بازو و ضعف عضلات ظاهر می‌شود. در این حالت، حتی اگر دست راست بی‌حرکت باشد، باز هم علائم وجود دارد و معمولاً با حرکت گردن بیشتر می‌شود. این نوع گزگز بدون درمان مناسب ممکن است بیشتر و طولانی‌تر شود.
علت گزگز و بی حسی دست چپ
مشکلات گردنی و فشار روی ریشه عصبی
در دست چپ، شایع‌ترین علت گزگز دست چپ فشار روی ریشه‌های عصبی گردن است. بیرون‌زدگی دیسک در مهره‌های C5 تا C7 می‌تواند باعث درد یا بی‌حسی در ساعد و انگشتان سمت چپ شود. این حالت معمولاً همراه با خشکی گردن، درد تیرواره یا انتشار درد به شانه است و یکی از علل اصلی سوزن‌سوزن شدن انگشتان چپ به‌شمار می‌رود.
مشکلات قلبی (در موارد خاص)
اگر مورمور دست چپ همراه با درد قفسه سینه، تنگی نفس، تهوع، تعریق سرد یا احساس فشار روی قفسه سینه باشد، احتمال مشکل قلبی وجود دارد. البته همیشه گزگز چپ نشانه بیماری قلبی نیست، اما در صورت همراهی با این علائم، نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارد. این حالت معمولاً ناگهانی، شدید و رو به افزایش است.
اختلالات گردش خون و غلظت خون
کاهش جریان خون در دست چپ می‌تواند باعث خواب‌رفتگی نوک انگشتان یا بی‌حسی شود. این مشکل ممکن است از اسپاسم عروقی، غلظت خون بالا یا سردی شدید ناشی شود. افراد سیگاری یا کسانی که مشکلات عروق دارند بیشتر این علائم را تجربه می‌کنند. این حالت معمولاً با سردی انگشتان، رنگ‌پریدگی یا احساس سوزش همراه است.
علت گزگز نوک انگشتان دست چیست؟
احساس گزگز نوک انگشتان معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که عصب‌های دست تحت‌فشار قرار بگیرند یا خون‌رسانی مناسب نباشد. این حالت می‌تواند همراه با مورمور دست، سوزن‌سوزن شدن یا حتی بی‌حسی باشد و بسته به این‌که در دست راست باشد یا چپ، دلایل متفاوتی دارد. گاهی علت‌ها ساده و موقتی‌اند، اما در برخی موارد، مشکلات عصبی یا گردنی عامل اصلی این نشانه هستند.
علت گزگز نوک انگشتان دست راست
فشار روی عصب مدیان (تونل کارپال)
در دست راست، به‌خصوص اگر فرد راست‌دست باشد، بیشترین علت گزگز نوک انگشتان فشار روی عصب مدیان است. این فشار معمولاً در اثر کارهای تکراری مانند تایپ، گرفتن موس، یا کارهای ظریف ایجاد می‌شود. تحریک عصب باعث مورمور و سوزن‌سوزن شدن انگشت شست، اشاره و میانی می‌شود و اغلب شب‌ها شدت بیشتری دارد.
التهاب تاندون‌ها و کار زیاد با گوشی
استفاده طولانی‌مدت از موبایل با مچ خم‌شده باعث التهاب تاندون‌ها و فشار روی عصب‌ها می‌شود. این التهاب به‌تدریج باعث مورمور دست و بی‌حسی نوک انگشتان می‌شود. فرد احساس می‌کند انگشتانش ضعیف شده‌اند یا هنگام نگه‌داشتن اشیا زود خسته می‌شود. معمولاً با استراحت، گرم‌کردن و تغییر نحوه استفاده، این مشکل کاهش پیدا می‌کند.
درگیری گردن و فشار روی ریشه عصبی C6
اگر دیسک گردن روی ریشه عصبی C6 فشار بیاورد، اولین علامت آن گزگز نوک انگشتان در سمت راست است. این فشار باعث درد تیرکشنده به بازو، کاهش قدرت گرفتن و خشکی گردن می‌شود. حتی اگر دست راست بی‌حرکت باشد، باز هم مورمور ادامه دارد و معمولاً با چرخاندن یا خمکردن گردن، شدت بیشتری پیدا می‌کند.
علت گزگز نوک انگشتان دست چپ
مشکلات گردنی و گیر افتادگی عصب
در دست چپ، شایع‌ترین علت گزگز نوک انگشتان درگیری ریشه عصبی گردن است. بیرون‌زدگی دیسک یا آرتروز گردن روی اعصاب فشار می‌آورد و باعث سوزن‌سوزن شدن انگشت شست یا بین انگشتان می‌شود. این حالت معمولاً همراه با درد شانه یا تیرکشیدن بازو است و با حرکت گردن علائم تشدید می‌شود.
مشکلات قلبی (در موارد نادر اما مهم)
وقتی مورمور دست چپ همراه با علائمی مثل درد قفسه سینه، تنگی نفس، تهوع یا تعریق سرد باشد، احتمال مشکل قلبی مطرح می‌شود. این حالت معمولاً ناگهانی و رو به افزایش است و باید سریع ارزیابی شود. البته هر گزگز ساده‌ای دلیل قلبی نیست، اما وجود نشانه‌های همراه آن را مهم می‌کند.
اختلالات گردش خون و اسپاسم عروقی
کاهش جریان خون در انگشتان سمت چپ می‌تواند باعث سردی، رنگ‌پریدگی و گزگز نوک انگشتان شود. این مشکل در افرادی با غلظت خون بالا، کم‌تحرکی یا تماس با هوای سرد شایع‌تر است. معمولاً با گرم‌کردن، حرکت‌دادن دست و بهبود خون‌رسانی بهتر می‌شود اما تکرار مداوم آن نیاز به بررسی دارد.
علت گزگز دست در خواب
گزگز و بی حسی دست در زمان خواب معمولاً به‌دلیل فشار روی عصب‌ها یا کاهش موقتی جریان خون اتفاق می‌افتد و بیشتر زمانی رخ می‌دهد که دست یا گردن در وضعیت نامناسب قرار بگیرد. این حالت می‌تواند موقتی باشد اما اگر هر شب تکرار شود، نیاز به بررسی دارد.
دلایل شایع:
- وضعیت نامناسب خواب
- قرار گرفتن دست زیر سر یا بالش
- خم شدن گردن و فشار روی اعصاب
- سندرم تونل کارپال
- استفاده زیاد از گوشی قبل خواب
- مشکلات دیسک گردن
- تنگی کانال نخاعی
- سردی بیش‌ازحد دست‌ها
- کمبود ویتامین B12 یا B6
آیا کمبود ویتامین می‌تواند باعث گزگز و خواب‌رفتگی نوک انگشتان شود؟
کمبود ویتامین‌های ضروری یکی از شایع‌ترین دلایل گزگز و بی حسی دست است و زمانی ایجاد می‌شود که عصب‌ها به‌دلیل کمبود مواد مغذی عملکرد طبیعی خود را از دست بدهند. این حالت معمولاً با مورمور، سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگی نوک انگشتان همراه است.
مهم‌ترین کمبودهای ویتامینی مؤثر بر گزگز:
- کمبود ویتامین B12
- کمبود ویتامین B6
- کمبود ویتامین D
- کمبود منیزیم و کلسیم
- کمبود آهن و فولات
- تغذیه ناکافی و رژیم‌های محدودکننده
روش‌های تشخیص علت گزگز و بی‌حسی دست
تشخیص دلیل گزگز و بی حسی دست زمانی اهمیت دارد که این حس تکراری، طولانی یا همراه با بی‌حسی و ضعف باشد. پزشک برای پیدا کردن علت دقیق، عصب‌ها، گردن، جریان خون و سطح ویتامین‌های بدن را بررسی می‌کند. هر یک از این ارزیابی‌ها می‌تواند مشخص کند که مشکل از کدام عصب، کدام مهره یا کدام کمبود تغذیه‌ای به‌وجود آمده است. این مراحل کمک می‌کند درمان دقیق‌تری برای کاهش مورمور و خواب‌رفتگی دست انتخاب شود.
روش‌های مهم تشخیص :
- نوار عصب و عضله (EMG و NCV): برای بررسی سرعت هدایت عصب و مشخص‌کردن گیر‌افتادگی یا آسیب عصبی استفاده می‌شود.
- MRI گردن و ستون فقرات: فتق دیسک، آرتروز یا فشار روی ریشه‌های عصبی را با دقت بالا نشان می‌دهد.
- آزمایش خون کامل: کمبود ویتامین‌ها، مشکلات تیروئید، دیابت یا التهاب‌های سیستمیک را مشخص می‌کند.
- سونوگرافی عصب و مچ دست: برای تشخیص سندرم تونل کارپال و التهاب تاندون‌ها کاربرد دارد.
- عکس رادیولوژی گردن: بدشکلی مهره‌ها، آرتروز و تنگی فضای دیسک را ارزیابی می‌کند.
- ارزیابی وضعیت خواب و نحوه قرارگیری دست: برای بررسی فشارهای مکانیکی که هنگام خواب باعث گزگز می‌شوند.
- معاینه فیزیکی توسط پزشک: قدرت عضلات، دامنه حرکتی و نواحی بی‌حس دست به‌صورت دقیق بررسی می‌شود.
بهترین روش‌های درمان گزگز و بی‌حسی دست (نسخه ساده و قابل‌فهم برای همه)
وقتی گزگز و بی حسی دست زیاد تکرار شود یا همراه با بی‌حسی باشد، یعنی عصب‌های دست یا گردن تحت‌فشار هستند و نیاز به درمان دارند. بعضی وقت‌ها با استراحت و مراقبت ساده بهتر می‌شود، اما خیلی وقت‌ها لازم است درمان دقیق‌تری انجام شود. معمولاً ترکیب چند روش مثل دارو، تمرین، فیزیوتراپی و بعضی تزریق‌ها بهترین نتیجه را می‌دهد.
درمان‌های دارویی
داروهای ضدالتهاب
این داروها التهاب و درد را کم می‌کنند و به عصب‌ها کمک می‌کنند بهتر کار کنند. معمولاً برای شروع درمان گزینه خوبی هستند.
مکمل‌های ویتامین B و D
وقتی بدن ویتامین کم داشته باشد، عصب‌ها خوب کار نمی‌کنند و دست مورمور می‌شود. مکمل‌ها کمک می‌کنند این کمبود جبران شود و گزگز کمتر شود.
درمان‌های خانگی
گرم‌کردن دست و مچ
گرما باعث می‌شود خون بهتر در دست جریان پیدا کند و فشار از روی عصب‌ها برداشته شود. خیلی از افراد با همین کار ساده، بهتر می‌شوند.
کشش‌های ساده برای مچ و انگشت‌ها
چند حرکت کششی سبک، فشار روی تاندون‌ها و عصب‌ها را کم می‌کند. مخصوصاً برای کسانی که زیاد تایپ می‌کنند یا گوشی دستشان است، خیلی مؤثر است.
کم‌کردن استفاده از گوشی و موس
کار زیاد با موبایل یا موس باعث فشار روی مچ می‌شود. اگر زمان استفاده را کمتر کنی، گزگز معمولاً کاهش پیدا می‌کند.
اصلاح وضعیت خواب
اگر دست زیر بالش یا سر باشد، جریان خون قطع می‌شود و دست خواب می‌رود. فقط کافی‌ست دستت را آزاد بگذاری و از بالش مناسب استفاده کنی.
درمان‌های فیزیوتراپی
لیزر پرتوان
این دستگاه با نور مخصوصش التهاب را کم می‌کند و کمک می‌کند عصب سریع‌تر خوب شود. بدون درد انجام می‌شود و خیلی مؤثر است.
مگنت‌تراپی (الکترومگنت)
این دستگاه با امواج مغناطیسی، التهاب عمقی را کم می‌کند. برای کسانی که بی‌حسی طولانی دارند، نتیجه خوبی دارد.
ورزش‌های تخصصی فیزیوتراپی
این ورزش‌ها کمک می‌کنند عضلات قوی‌تر شوند و فشار از روی عصب‌ها برداشته شود. با چند جلسه انجام دادن، مورمور معمولاً کمتر می‌شود.
های‌تون‌تراپی و دستگاه‌های توانبخشی
این دستگاه‌ها کمک می‌کنند عصب تحریک شود و التهاب کاهش پیدا کند. برای تونل کارپال و دیسک گردن خیلی استفاده می‌شود.
درمان‌های تزریقی
تزریق ضدالتهاب در مچ (تونل کارپال)
اگر عصب دست خیلی تحت فشار باشد، این تزریق التهاب را کم می‌کند و سریع علائم را آرام می‌کند.
تزریق پی‌آرپی (خون تغلیظ شده خود فرد)
این تزریق به ترمیم بافت آسیب‌دیده کمک می‌کند و برای خواب‌رفتگی شدید یا طولانی خیلی خوب جواب می‌دهد.
تزریق مخصوص کنار دیسک گردن (اوزون یا هیالاز)
اگر مشکل از گردن باشد، این تزریق فشار روی عصب را کم می‌کند و امکان دارد گزگز انگشتان کاملاً برطرف شود.
چه زمانی گزگز دست خطرناک است؟
وقتی گزگز دست طولانی شود، تکرار شود یا همراه با علائم دیگر باشد، احتمال دارد مشکل جدی‌تری پشت آن باشد. بعضی نشانه‌ها هشدار می‌دهند که عصب، گردن یا حتی مغز درگیر شده و باید سریع بررسی شود.
مواردی که گزگز دست خطرناک محسوب می‌شود:
- بی‌حسی مداوم بیش از چند دقیقه: وقتی حس دست کامل برنمی‌گردد و تکراری می‌شود.
- ضعف در گرفتن اشیا یا افتادن وسایل از دست: ضعف یعنی عصب درگیر شده و نیاز به بررسی دارد.
- گزگز ناگهانی یک‌طرفه (چپ یا راست): این حالت می‌تواند نشانه مشکل عصبی یا گردنی باشد.
- گزگز همراه با سرگیجه، تاری دید یا مشکل در صحبت: این ترکیب علائم می‌تواند نشانه سکته باشد.
- گزگز بعد از ضربه، سقوط یا تصادف: احتمال آسیب گردنی یا گیر افتادگی عصب وجود دارد.
- تغییر رنگ دست (پریدگی یا بنفش شدن): نشانه اختلال در خون‌رسانی یا گرفتگی عروق است.
- گزگز همراه با درد قفسه سینه یا تنگی نفس: در این حالت احتمال مشکل قلبی وجود دارد و باید فوری بررسی شود.
علت‌های ساده و موقت گزگز دست
گاهی گزگز دست فقط به‌خاطر فشار کوتاه‌مدت روی عصب یا کاهش لحظه‌ای خون‌رسانی اتفاق می‌افتد و جای نگرانی ندارد. این حالت معمولاً سریع برطرف می‌شود و هیچ آسیبی به عصب وارد نمی‌کند.
دلایل شایع گزگز موقت:
- خوابیدن روی دست: فشار مستقیم باعث قطع موقت جریان خون و مورمور می‌شود.
- گرفتن گوشی یا موس برای مدت طولانی: ثابت‌بودن مچ باعث خستگی عصب و سوزن‌سوزن شدن می‌شود.
- سرما یا تماس طولانی با محیط سرد: سرما جریان خون انگشتان را کم می‌کند و باعث خواب‌رفتگی می‌شود.
- فعالیت زیاد با انگشت‌ها یا تایپ طولانیک: حرکات تکراری التهاب خفیف ایجاد می‌کند و مورمور موقت می‌دهد.
- استرس و اضطراب لحظه‌ای: تنش عصبی می‌تواند باعث مورمور کوتاه‌مدت در انگشت‌ها شود.
- کم‌خوابی یا خستگی شدید: عصب‌ها حساس‌تر می‌شوند و سریع‌تر واکنش نشان می‌دهند.
- قرار گرفتن دست در یک وضعیت ثابت: بی‌حرکتی طولانی باعث فشار و خواب‌رفتگی می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر گزگز یا خواب‌رفتگی دست فقط چند دقیقه طول بکشد و بعد خوب شود، معمولاً مشکل جدی نیست؛ اما وقتی این حالت مرتب تکرار شود، از خواب بیدارت کند یا همراه با درد و بی‌حسی باشد، لازم است بررسی دقیق‌تری انجام شود. اگر گزگز دست با ضعف در انگشتان، افتادن اشیا از دست یا انتشار درد از گردن به بازو همراه باشد، احتمال درگیری عصب گردن وجود دارد و نمی‌شود آن را نادیده گرفت. در مواردی مثل بی‌حسی ناگهانی یک‌طرفه، سرگیجه، تاری دید یا درد قفسه سینه، مراجعه فوری ضروری است. اگر چند هفته است که مورمور و سوزن‌سوزن شدن بهتر نمی‌شود، بهترین کار این است که توسط متخصص بررسی شوی تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
نتیجه گیری
وقتی گزگز دست موقتی باشد، معمولاً دلیل ساده‌ای پشت آن است و با کمی استراحت یا تغییر عادت بهتر می‌شود. اما اگر این حس تکراری، طولانی یا همراه با درد، بی‌حسی یا ضعف باشد، نباید آن را ساده گرفت. تشخیص درست باعث می‌شود از آسیب عصبی جلوگیری شود و درمان سریع‌تری دریافت کنی. در صورت تداوم علائم، بهتر است توسط متخصص معاینه شوی تا مشخص شود مشکل از عصب دست است یا از گردن.
