درمان فلج مغزی در بزرگسالان و کودکان: اسپاستیک و همی پارزی

درمان فلج مغزی در بزرگسالان و کودکان و انواع فلج مغزی از جمله فلج اسپاستیک دی پارزی، همی پارزی و کوادری پارزی مباحثی است که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت. فلج مغزی (CP) دانش‌واژه گسترده‌ای است که برای توصیف گروهی از اختلال‌های مرتبط با انواع فلجی به کار برده می‌شود که به دلیل آسیب دیدن مغز در حال رشد، ضربه مغزی و یا سکته مغزی کنترل حرکتی را مختل می‌سازد. فلج مغزی معمولاً تا سن دو یا سه سالگی بروز می‌یابد و یک اختلال مغزی غیرپیش‌رونده است، به این معنا که آسیب‌دیدگی مغز به مرور زمان تشدید نمی‌شود. البته علائم ناشی از آسیب‌دیدگی مغز غالباً در گذر زمان تغییر می‌کند، گاهی بهتر و گاهی بدتر می‌شود. فلج مغزی کودکان یکی از رایج‌ترین دلایل ناتوانی مزمن کودکان است.

سی و پنج تا پنجاه درصد از کودکان مبتلا به بیماری سی پی از بیماری صرع و درصدی عقب‌ماندگی ذهنی نیز رنج می‌برند و با ناتوانی‌های یادگیری و مشکلات گفتاری، دیداری، شنیداری یا زبانی مواجه می‌شوند.

انواع فلج مغزی

---

پزشکان فلج مغزی را متناسب با گونه اصلی اختلال حرکتی مرتبط با بیماری طبقه‌بندی می‌کنند. یک یا چند اختلال حرکتی بسته به ناحیه آسیب‌دیده مغز بروز می‌یابد:

• سفتی یا گرفتگی عضلانی (اسپاستیسیتی)
• حرکت‌های غیرقابل کنترل (دیسکینزی)
• هماهنگی و تعادل نامناسب و ضعیف (آتاکسی)

فلج مغزی یا بیماری سی پی به چهار گونه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود:

فلج مغزی اسپاستیک

فلج مغزی اسپاستیک شایع‌ترین گونه فلج مغزی است که حدود 80 درصد بیماران مبتلا را درگیر می‌کند. بیماران مبتلا به این نوع فلج مغزی با افزایش تون عضلانی یا سفتی عضلات روبرو می‌شوند؛ به بیان دیگر، عضله‌های این بیماران سفت می‌شود و در نتیجه حرکت دادن عضلات دشوار می‌شود. فلج مغزی اسپاستیک معمولاً با توجه به بخش آسیب‌دیده بدن توصیف می‌شود.

دی پلژی/ دی پارزی اسپاستیک

 سفتی و گرفتگی عضلانی در این نوع فلج مغزی عموماً در پاها رخ می‌دهد و بر بازوها و دست‌ها اثر چندانی نمی‌گذارد یا اصلاً آنها را درگیر نمی‌کند. این گروه از بیماران هنگام راه رفتن با مشکل مواجه می‌شوند، چون به دلیل سفت شدن عضله‌های پا و لگن، پاها به سمت یکدیگر کشیده می‌شود، رو به داخل می‌چرخد و پاها از زانو به صورت ضربدری روی هم قرار می‌گیرد.

همی پلژی/ همی پارزی اسپاستیک

در فلج مغزی همی پارزی تنها یک سمت بدن بیمار درگیر می‌شود و معمولاً بازو بیش از پا آسیب می‌بیند.

کوادری پلژی/ کوادری پارزی اسپاستیک

 این نوع فلج مغزی شدیدترین نوع فلج مغزی است که هر چهار دست و پا، بالاتنه و صورت را درگیر می‌کند. این گروه از بیماران معمولاً نمی‌توانند راه بروند و غالباً از دیگر ناتوانی‌های رشدی مانند ناتوانی فکری، صرع یا مشکلات دیداری، گفتاری یا شنیداری رنج می‌برند.

نوع دوم فلج مغزی دیسکینتیک است که با نام‌های آتتوئید، آتتوئید تشنج و فلج مغزی دیستونیک (ناشی از اختلال تونوس عضلانی) نیز از آن یاد می‌شود.

بیماران مبتلا به فلج مغزی دیسکنتیک به سختی می‌توانند حرکت دست، بازو و پای خود را کنترل کنند، به همین دلیل نشستن و راه رفتن نیز برایشان دشوار می‌گردد. حرکت‌ها غیرقابل کنترل، آهسته، پیچ و تاب خورده یا سریع و پر تکان می‌شود. زبان و صورت نیز گاهی آسیب می‌بیند و بلع، مکیدن و صحبت کردن به دشواری انجام می‌شود. تون (تنوس) عضلانی این گروه از بیماران در بازه‌ای از بسیار سفت تا بسیار شل نه تنها در روزهای متفاوت، بلکه در طول یک روز نیز تغییر می‌کند.

فلج مغزی آتاکسیک

بیماران مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک در حفظ تعادل و هماهنگی با مشکل مواجه می‌شوند؛ برای مثال راه رفتنی ناپایدار دارند و به سختی حرکت‌های سریع یا حرکت‌های نیازمند کنترل فراوان، مانند نوشتن، را انجام می‌دهند. به علاوه کنترل کردن دست‌ها یا بازوها هنگام تلاش برای رساندن دست به شیء خاص و برداشتن آن دشوار می‌گردد.

فلج مغزی مخلوط

برخی بیماران با علائم بیش از یک نوع فلج مغزی مواجه می‌شوند. متداول‌ترین فلج مغزی کودکان و بزرگسالان مخلوط گونه‌ی اسپاستیک ـ دیسکنتیک است.

نشانه‌ها و علائم اولیه فلج مغزی

---

فلج مغزی کودکان و بزرگسالان به دلیل گونه‌های متفاوت و سطوح مختلف ناتوانی نشانه‌های بسیاری دارد. نشانه اصلی ابتلا فلج مغزی کودکان تاخیر در رسیدن به مرحله‌های مهم حرکتی یا جنبشی، مانند غلت خوردن، نشستن، ایستادن یا راه رفتن، است. در ادامه دیگر نشانه‌های احتمالی فلج مغزی را بررسی می‌کنیم. شایان ذکر است که در برخی کودکان، علی‌رغم مبتلا نبودن به فلج مغزی، چند مورد از این نشانه‌ها دیده می‌شود.

نشانه‌ها در نوزادان کوچکتر از 6 ماه

• هنگامی که نوزاد را از حالت خوابیده به پشت بلند می‌کنید، سرش عقب می‌افتد.
• سفتی عضلانی
• سست بودن عضله‌ها
• گردن یا پشت نوزاد هنگام در آغوش گرفتن‌اش به نظر بیش از حد کشیده شده می‌آید؛ گویی که نوزاد در حال فاصله گرفتن از شما است.
• هنگامی که نوزاد را بلند می‌کنید، پاهایش سفت می‌شود و ضربدری روی هم قرار می‌گیرد.

نشانه‌ها در نوزادان بزرگتر از 6 ماه

•  غلت نخوردن نوزاد در هیچ یک از دو جهت
•  ناتوانی نوزاد در نزدیک هم آوردن دست‌ها
• دشواری در به دهان بردن دست
• نوزاد تنها یک دست را به سمت شما بلند می‌کند و دست دیگر را مشت می‌کند.

نشانه‌ها در نوزادان بزرگتر از 10 ماه

• خزیدن نوزاد به شیوه‌ای متمایل به یک سو یا کج، به جلو راندن یک دست و پا و روی زمین کشیدن دست و پای دیگر.
•   کودک روی باسن خود به اطراف حرکت می‌کند یا روی زانوها می‌پرد، اما نمی‌تواند روی چهار دست و پا بخزد.

دلایل و علت های فلج مغزی

---

 

فلج مغزی پی‌آمد رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب دیدن مغز در حال رشدی است که توانایی کودک در کنترل عضله‌هایش را مختل می‌سازد. آسیب دیدگی یا رشد غیرطبیعی مغز به دلایل گوناگون رخ می‌دهد. دلیل اصلی ابتلا به فلج مغزی را در گذشته کمبود اکسیژن در طول زایمان می‌دانستند؛ اما امروزه دانشمندان بر این باورند که کمبود اکسیژن دلیل درصد ناچیزی از فلج‌های مغزی است.

آسیب‌دیدگی مغزی منجر به فلج مغزی کودکان پیش از تولد، هنگام زایمان، یک ماه پس از تولد یا در طول نخستین سال زندگی، یعنی در زمانی رخ می‌دهد که مغز هنوز در حال رشد است.

درمان فلج مغزی

---

 

اگرچه فلج مغزی کودکان و بزرگسالان غیرقابل علاج است، اما به کمک روش‌های گوناگون می‌توان بسیاری از علائم را برطرف نمود و به درمان نسبی فلج مغزی نایل آمد. هیچ برنامه درمانی منحصر به فردی برای کودک مبتلا به فلج مغزی وجود ندارد؛ در عوض مجموعه‌ای از درمان‌های مختلف برای بهبود علائم کودک و تا حد امکان مستقل ساختن وی طراحی شده و به کار برده می‌شود. در ادامه به توضیح بعضی از درمان‌های اصلی این بیماری می‌پردازیم که در کلینیک دکتر یزدانی ارائه می‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی معمولاً هنگام تشخیص ابتلا فلج مغزی کودکان شروع می‌شود. فیزیوتراپی فلج مغزی یکی از مهم‌ترین روش‌هایی است که به کودک در مدیریت عارضه کمک می‌کند.

اهداف اصلی فیزیوتراپی عبارت‌اند از:

• تشویق کودک به حرکت کردن و بهبود توانایی وی؛ برای این منظور از عصا، وسایل کمکی یا ارتوزها استفاده می‌شود.
• افزایش قدرت و جلوگیری از ضعیف شدن عضله‌هایی که کودک عموماً از آنها استفاده نمی‌کند.
• جلوگیری از کوتاه شدن عضله‌ها و از دست رفتن دامنه طبیعی حرکتی که از آن با اصطلاح هم‌کشی یا انقباض یاد می‌شود.

در کودکانی که نمی‌توانند به دلیل سفتی عضلانی، عضله‌ها را به راحتی بکشند، مشکل کاهش دامنه حرکتی بروز می‌یابد. چنانچه عضله‌ها کشیده نشود، سرعت رشد آنها از سرعت رشد استخوان کمتر خواهد شد. پی‌آمد این تاخیر در رشد بدشکلی است که به نوبه خود به درد و ناراحتی کودک می‌انجامد.

متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های اصلاحی متعددی را جهت تقویت و کشش عضله‌ها به کودک آموزش می‌دهد که می‌توان آنها را هر روز اجرا کرد. از بریس‌های ویژه پا یا بازو (ارتوزها) نیز برای کشش عضله‌ها و بهبود حالت اندامی استفاده می‌شود.

وسیله‌ها و تجهیزات

استفاده از وسیله‌ای برای حفظ یا بهبود توانایی حرکتی مفصل به دلیل قوی‌تر کردن عضله‌ها و شل کردن عضله‌های گرفته و پیش فعال و آسان ساختن فعالیت‌های روزانه برای بسیاری از بیماران مبتلا به فلج مغزی کودکان و بزرگسالان مفید است. چوب زیر بغل مخصوص، ارتوز، قالب‌های گچی، عصا، صندلی‌های مخصوص، واکر، صندلی چرخدار، کفش‌های خاص و … از جمله وسیله‌ها و تجهیزاتی هستند که برای حل مشکلات معین سودمنداند.

این وسیله‌های کمکی با توجه به نیازهای کودک انتخاب می‌شود؛ برای مثال از قالب گچی پس از جراحی یا برای محدود کردن حرکت در یک جهت استفاده می‌شود تا تاندون‌ها و عضله‌های سمت دیگر بدن تقویت شود. چنانچه هر دو پا در اثر ابتلا به فلج مغزی آسیب دیده باشد، به کودک یاد داده می‌شود تا از تخته چرخدار، وسیله‌ای که کودک روی آن دراز می‌کشد و حرکت می‌کند، روروک مخصوص، صندلی چرخدار یا دیگر وسایل خاص استفاده کند.

ماساژ درمانی

هم ماساژ درمانی و هم هاتا یوگا (یوگای حرکتی) برای شل کردن عضله‌های منقبض، تقویت عضله‌ها و منعطف نگه داشتن مفصل‌ها مفید است. تمرین‌های تنفسی یوگای حرکتی گاهی برای جلوگیری از عفونت ریه انجام می‌شود.

کار درمانی

در کار درمانی به مشکلاتی پرداخته می‌شود که کودک هنگام انجام حرکت‌های روزانه با آنها مواجه می‌شود.

متخصص کار درمانی انجام وظیفه‌های ضروری برای مهارت‌های حرکتی، مانند دستشویی رفتن یا لباس پوشیدن، را به بهترین روش آموزش می‌دهد.

توانبخشی فلج مغزی به کمک کار درمانی برای ارتقاء اعتماد به نفس کودک و استقلال وی، به ویژه همگام با افزایش سن وی، مثمر ثمر است.

تحریک الکتریکی

در هر سه گونه تحریک الکتریکی TES، FES یا NMES جریان برق بسیار اندکی برای تحریک عضله‌ها و منقبض ساختن آنها به کار برده می‌شود. الکترودها روی پوست ناحیه مربوط به گروه یا گروه‌های عضلانی آسیب دیده قرار داده می‌شود.

اوزون درمانی فلج مغزی

جلسه‌های درمان با اکسیژن خالص در مخزن تحت فشار را اوزون درمانی گویند. نظریه پزشکان بر این است که اوزون درمانی عملکرد سلول‌های عصبی قرار گرفته در کناره ناحیه آسیب دیده مغزی را تحریک می‌کند یا به حالت اول بازمی‌گرداند. بهبود توانایی زبانی، تماس چشمی، ارتباطات اجتماعی، افزایش اشتها و بهبود گوارش از جمله مزایای گزارش شده و به اثبات رسیده این روش درمانی فلج مغزی است.

گفتار ـ زبان درمانی فلج مغزی

زبان-گفتار درمانی cp برای ارتباط گفتاری و جایگزین مفید است. برخی گفتار درمانگران در زمینه‌های دیگری مانند تخصص‌های حرکتی زبانی نیز آموزش دیده‌اند و به پشتوانه این آموزش‌ها می‌توانند در حل مشکلات جدی‌تر مربوط به غذا خوردن، تنفس، بلع و حساسیت زبانی راهگشا باشند.

داروهای درمان سفتی عضلانی

چنانچه کودک به دلیل سفتی و گرفتگی بیش از حد عضلات دچار درد می‌شود یا نمی‌تواند حرکت‌های معمول را انجام دهد، می‌توان از دارو برای شل کردن عضله‌ها استفاده کرد.

دارو برای درمان فلج مغزی دیسکنتیک

برای درمان فلج مغزی دیسکنتیک می‌توان مصرف داروهای زیر را امتحان کرد:

• تری هگزیفنیدیل
• گاباپنتین
• کلونیدین

جراحی برای درمان فلج مغزی

جراحی ارتوپدی گاهی به منظور اصلاح مشکلات مربوط به استخوان و مفصل انجام می‌شود. انجام جراحی در صورتی توصیه می‌شود که کودک به دلیل ابتلا به فلج مغزی هنگام حرکت متحمل درد شود. به علاوه جراحی حالت اندامی و حرکت را بهبود می‌دهد و همچنین اعتماد به نفس و احترام به خویشتن را ارتقا می‌دهد.

 

مقالات مکمل و مرتبط زیر را مطالعه فرمایید:

 

بیماری ام اس: درمان، علائم و علت

بیماری پارکینسون چیست