در رفتگی شانه چیست؟
دررفتگیِ مفصلِ شانه به جابه‌جاییِ کاملِ سرِ استخوانِ بازو از حفرهٔ گلنوئید گفته میشود که در «در رفتگی شانه» با درد تیز،ب دشکلی و ناتوانیِ فوری همراه است.در این وضعیت، رباط‌ها و کپسول مفصل کشیده یا پاره می‌شوند و اگر «در رفتگی مفصل شانه» سریع جااندازی نشود، احتمال «در رفتگی مکرر شانه» و ناپایداری بالا می‌رود.معمولاً «در رفتگی شانه» بعد از سقوط، تصادف یا ضربهٔ ورزشی رخ می‌دهد، هرچند در برخی افراد با شلیِ مفصلی، «در رفتگی مفصل شانه» با حرکات روزمره هم دیده میشود.
«در رفتگی مکرر شانه» زمانی شکل می‌گیرد که ساختارهای نگه‌دارنده ترمیم مؤثر نداشته باشند و مفصل به‌صورت عودکننده دچار «در رفتگی شانه» شود.تشخیص دقیق «در رفتگی مفصل شانه» با معاینه و تصویربرداری انجام میشود تا نوع، جهت و آسیب‌های همراه مشخص گردد و ریسک «در رفتگی مکرر شانه» کاهش پیدا کند.
علت‌های شایع دررفتگی مفصل شانه؟
در رفتگی مفصل شانه زمانی رخ می‌کند که نیروهای ناگهانی یا الگوهای حرکتیِ ناپایدار، تعادلِ کپسول‌ـ‌رباط‌ها و عضلات را بر هم می‌زنند و سرِ بازو از حفره بیرون می‌جهد. در این وضعیت، حتی پس از جااندازی، اگر عوامل زمینه‌ای اصلاح نشود، خطرِ در رفتگی مکرر شانه بالا می‌ماند و کارایی اندام کاهش پیدا می‌کند. برای پیشگیری از در رفتگی شانه باید محرک‌های اصلی، الگوهای حرکتی و وضعیت‌های پرریسک شناسایی و مدیریت شود که بازگشتِ پایدار به فعالیت تضمین گردد.
ضربهٔ مستقیم و تصادفات
برخورد شدید در ورزش‌های برخوردی یا تصادف، نیروهای برشی و چرخشی را به مفصل وارد می‌کند و باعث در رفتگی مفصل شانه میشود؛ اگر پایدارسازی انجام نشود، زمینهٔ در رفتگی مکرر شانه فراهم میشود.
سقوط روی دستِ باز (FOOSH)
فرود با آرنجِ صاف، اهرم نامطلوبی ایجاد می‌کند که در رفتگی شانه را رقم می‌زند؛ اصلاح تکنیکِ فرود و تقویت کتف، خطرِ در رفتگی مفصل شانه را کم می‌کند.
حرکات پرتابیِ تکراری (اورهد)
پرتاب توپ یا سرویسِ تنیس، استرس‌های تکراری به لبریم و کپسول می‌دهد؛ ناپایداری میکروتروما می‌سازد و به‌مرور به در رفتگی مفصل شانه و حتی در رفتگی مکرر شانه می‌انجامد.
شلیِ مفصلی و هایپرلاگزیتی
انعطاف‌پذیریِ بیش‌ازحدِ بافت نرم، مهار پسیو را کم می‌کند؛ در این افراد، کوچک‌ترین خطای حرکتی به در رفتگی شانه منتهی میشود و برنامهٔ تقویتیِ هدفمند از در رفتگی مفصل شانه پیشگیری می‌کند.
آسیب لبریم (بانکار/اسلپ)
پارگیِ لبریم سطح اتکای سرِ بازو را کاهش می‌دهد؛ بدون ترمیمِ زیستی یا جراحیِ به‌موقع، بی‌ثباتی تداوم دارد و احتمالِ در رفتگی مکرر شانه بالا می‌رود.
عدم‌تعادلِ عضلات کتف و روتاتورکاف
ضعفِ کاف و کنترلِ اسکاپولا، مرکزیتِ مفصل را مختل می‌کند؛ این ناهماهنگی زمینهٔ در رفتگی مفصل شانه را فراهم می‌کند و با پروتکلِ تقویتی خطرِ در رفتگی شانه کاهش می‌یابد.
تشنج یا شوکِ الکتریکی
انقباض‌های ناگهانیِ شدید، نیروهای کششیِ غیرقابل‌کنترل ایجاد می‌کند که در رفتگی شانه را حتی بدون ضربهٔ خارجی رقم می‌زند و ریسکِ در رفتگی مفصل شانه را بالا می‌برد.
آناتومیِ کم‌عمقِ گلنوئید یا نقص‌های استخوانی
کمبود بُرنـافسِ گلنوئید یا فرورفتگیِ هیل‌ساکس، قفل‌شدنِ مفصل را کم می‌کند؛ بدون اصلاح بیومکانیک، در رفتگی مکرر شانه پیامدِ محتمل در فعالیت‌های ورزشی است.
سنِ پایین و ورزش‌های پرریسک
نوجوانان و جوانانِ فعال، به‌خاطر بافت‌های الاستیک‌تر و قرارگیری در موقعیت‌های انفجاری، پس از نخستین در رفتگی مفصل شانه، بیشترین ریسکِ در رفتگی مکرر شانه را دارند.
سابقهٔ دررفتگی قبلی
یک‌بار در رفتگی شانه اگر با توانبخشی استاندارد پیگیری نشود، کپسول شُل می‌ماند؛ این چرخه احتمالِ تکرارِ در رفتگی مفصل شانه را چندبرابر می‌کند.
انواع در رفتگی مفصل شانه
در رفتگی مفصل شانه بسته به جهت جابجایی سرِ بازو، شدت آسیب و شرایط بیمار به چند نوع تقسیم میشود. تشخیصِ دقیق نوع در رفتگی شانه برای انتخاب درمان درست و جلوگیری از در رفتگی مکرر شانه ضروری است.
دررفتگی قدامی (Anterior)
شایع‌ترین نوع در رفتگی مفصل شانه است و معمولاً هنگام باز کردن دست و چرخش خارجی رخ می‌دهد. در این حالت، سرِ بازو به سمت جلو خارج میشود و اگر توانبخشی دقیق انجام نشود، احتمال در رفتگی مکرر شانه زیاد است.
دررفتگی خلفی (Posterior)
در این نوع، سرِ بازو به عقب جابه‌جا میشود که بیشتر در اثر تشنج یا شوک الکتریکی ایجاد می‌گردد. چون تشخیصش دشوار است، ممکن است با تأخیر درمان شود و خطر در رفتگی مفصل شانه تکراری افزایش یابد.
دررفتگی تحتانی (Inferior)
در رفتگی نادری است که در اثر کشش بیش‌ازحد بازو به بالا رخ می‌دهد و بازو در حالت بالا مانده دیده میشود. این آسیب معمولاً با صدمات عصبی یا عروقی همراه است و نیاز به جااندازی فوری دارد تا از در رفتگی شانه مجدد جلوگیری شود.
دررفتگی چندجهتی (Multidirectional)
در افراد با مفصل‌های شل یا انعطاف‌پذیر دیده میشود و ممکن است در چند جهت اتفاق بیفتد. درمان اصلی آن فیزیوتراپی و تقویت عضلات نگه‌دارنده است تا از در رفتگی مکرر شانه پیشگیری شود.
نیم‌دررفتگی یا ساب‌لوکساسیون
در این حالت، سرِ بازو به‌طور ناقص جابه‌جا میشود و معمولاً خودبه‌خود بازمی‌گردد. با این حال، اگر علت زمینه‌ای اصلاح نشود، این وضعیت می‌تواند به در رفتگی مفصل شانه کامل تبدیل شود.
دررفتگی همراه با نقص استخوانی:
وقتی بخش‌هایی از استخوان بازو یا حفره گلنوئید آسیب ببیند، پایداری مفصل کاهش می‌یابد. در این موارد، احتمال در رفتگی مکرر شانه بسیار زیاد است و گاهی نیاز به جراحی برای بازسازی وجود دارد.
اقدامات فوری بعد از دررفتگی مفصل شانه
در رفتگی مفصل شانه یکی از آسیب‌هایی است که نیاز به اقدام سریع و درست دارد تا از عوارض جدی مانند آسیب عصبی یا در رفتگی مکرر شانه جلوگیری شود. هرگونه حرکت اشتباه در این شرایط ممکن است وضعیت را بدتر کند و درمان را پیچیده‌تر سازد. بنابراین آگاهی از اقدامات درست، نقش مهمی در کاهش درد، التهاب و تسریع روند درمان دارد.
بی‌حرکت نگه‌داشتن شانه
اولین و مهم‌ترین اقدام پس از در رفتگی شانه، ثابت نگه‌داشتن بازو و شانه در همان وضعیتی است که قرار دارد. هرگونه تلاش برای جااندازی خودسرانه می‌تواند باعث پارگی تاندون یا رباط شود و احتمال در رفتگی مفصل شانه مجدد را افزایش دهد.
استفاده از کمپرس سرد
قرار دادن یخ روی ناحیه شانه به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند. بهتر است از کیسه یخ در بازه‌های ۱۵ تا ۲۰ دقیقه‌ای استفاده شود تا از آسیب پوستی جلوگیری گردد و التهاب ناشی از در رفتگی شانه کاهش یابد.
پرهیز از حرکت دادن دست
تلاش برای بلند کردن یا چرخاندن بازو پس از در رفتگی مفصل شانه می‌تواند وضعیت را بدتر کند. باید دست به بدن نزدیک نگه داشته شود تا از آسیب بیشتر به بافت‌ها و بروز در رفتگی مکرر شانه جلوگیری شود.
مراجعه سریع به پزشک یا اورژانس
جااندازی شانه فقط باید توسط پزشک متخصص و با روش‌های ایمن انجام شود. تأخیر در مراجعه ممکن است باعث اسپاسم عضلانی و دشواری در جااندازی گردد و خطر در رفتگی مفصل شانه دوباره را بالا ببرد.
بررسی آسیب‌های همراه
در بسیاری از موارد، در رفتگی شانه با آسیب تاندون روتاتورکاف یا لبریم همراه است. پزشک معمولاً پس از جااندازی، تصویربرداری تجویز می‌کند تا از نبود شکستگی و جلوگیری از در رفتگی مکرر شانه اطمینان حاصل شود.
استفاده از آتل یا اسلینگ
پس از جااندازی، بازو در آتل مخصوص بی‌حرکت میشود تا مفصل فرصت ترمیم اولیه پیدا کند. این مرحله برای جلوگیری از التهاب مجدد و کنترل در رفتگی مفصل شانه حیاتی است و معمولاً ۲ تا ۳ هفته ادامه دارد.
شروع فیزیوتراپی در زمان مناسب
بعد از کاهش درد و التهاب، فیزیوتراپی باید زیر نظر متخصص آغاز شود. تمرینات کششی و تقویتی از عود در رفتگی مکرر شانه جلوگیری کرده و به بازگشت دامنه حرکتی طبیعی کمک می‌کند.
عوارض دررفتگی مفصل شانه
در رفتگی مفصل شانه اگر به‌درستی و به‌موقع درمان نشود، می‌تواند پیامدهای متعددی برای ساختارهای مفصل و عملکرد حرکتی ایجاد کند. تکرار یا بی‌توجهی به توانبخشی بعد از درمان، از مهم‌ترین دلایل در رفتگی مکرر شانه و ناپایداری مفصل است.
- آسیب به تاندون‌های روتاتورکاف
- پارگی یا کشیدگی رباط‌ها و کپسول مفصل
- در رفتگی مکرر شانه به‌دلیل ناپایداری مزمن
- آسیب به اعصاب بازویی (آگزیلاری یا براکیال)
- التهاب و تورم مزمن مفصل
- کاهش دامنه حرکتی شانه
- تشکیل بافت اسکار و محدودیت حرکتی
- آرتروز زودرس شانه در درازمدت
- درد مزمن و ضعف عضلات اطراف مفصل
- ایجاد نقص استخوانی در سر بازو یا لبه گلنوئید
راه‌های تشخیص دررفتگی مفصل شانه
برای تشخیص دقیق در رفتگی مفصل شانه، بررسی فیزیکی، ارزیابی دامنه حرکتی و تصویربرداری ضروری است. تشخیص درست نوع در رفتگی شانه، پایه انتخاب درمان مناسب و پیشگیری از در رفتگی مکرر شانه است.
- معاینه فیزیکی و ارزیابی وضعیت مفصل
- مشاهده تغییر شکل ظاهری شانه
- لمس ناحیه برای شناسایی جابه‌جایی استخوان
- بررسی آسیب عصبی و ضعف عضلات بازو
- عکس‌برداری ساده (X-Ray) برای تعیین نوع در رفتگی
- MRI جهت بررسی آسیب‌های تاندونی و لبریم
- سونوگرافی جهت بررسی تورم و التهاب بافت نرم
- تست‌های دامنه حرکتی و درد برای تشخیص محدودیت‌ها
- بررسی وجود در رفتگی مکرر شانه با سابقه بیمار
- ارزیابی تفاوت ارتفاع شانه‌ها در مقایسه دوطرفه
بهترین روش‌های درمان دررفتگی مفصل شانه
در رفتگی مفصل شانه یکی از آسیب‌هایی است که نیاز به درمان دقیق و چندمرحله‌ای دارد تا از بازگشت دوباره‌ی در رفتگی مکرر شانه جلوگیری شود. هدف از درمان، جااندازی ایمن، کنترل درد و التهاب، بازیابی دامنه حرکتی و در نهایت بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل است. بسته به شدت آسیب، سن بیمار و وجود صدمات همراه، روش‌های درمان در رفتگی شانه می‌تواند غیرجراحی یا جراحی باشد.
جااندازی (Reduction)
اولین گام در درمان در رفتگی مفصل شانه، بازگرداندن سر استخوان بازو به جای اصلی خود است. این کار باید فقط توسط پزشک انجام شود تا از آسیب به اعصاب و عروق جلوگیری گردد. جااندازی صحیح، شانس بهبودی کامل را افزایش داده و احتمال در رفتگی مکرر شانه را کاهش می‌دهد.
بی‌حرکت‌سازی با آتل یا اسلینگ
پس از جااندازی، شانه باید برای مدتی بی‌حرکت نگه داشته شود تا بافت‌های آسیب‌دیده فرصت ترمیم پیدا کنند. معمولاً بازو با اسلینگ مخصوص بین ۲ تا ۳ هفته ثابت می‌ماند که از عود در رفتگی مفصل شانه پیشگیری می‌کند.
دارودرمانی و کنترل التهاب
پزشک برای کاهش درد و التهاب، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تجویز می‌کند. کنترل درد در روزهای ابتدایی باعث میشود بیمار بتواند مراحل بعدی درمان در رفتگی شانه را راحت‌تر آغاز کند.
فیزیوتراپی و تمرینات توانبخشی
پس از مرحله‌ی بی‌حرکت‌سازی، فیزیوتراپی آغاز میشود تا دامنه حرکتی و قدرت عضلات بازگردد. تمرینات تخصصی به‌ویژه برای عضلات روتاتورکاف و کتف، نقش مهمی در پیشگیری از در رفتگی مکرر شانه دارند.
درمان‌های الکتریکی و فیزیکی
در کلینیک‌های تخصصی، از روش‌هایی مثل الکتروتراپی، اولتراسوند و لیزر درمانی برای کاهش التهاب و تسریع ترمیم بافتی استفاده میشود. این روش‌ها مکمل درمان در رفتگی مفصل شانه بوده و به کاهش درد و بازسازی عملکرد کمک می‌کنند.
درمان جراحی (در موارد خاص)
در صورتی که در رفتگی شانه همراه با پارگی تاندون‌ها، شکستگی یا آسیب شدید لبریم باشد، جراحی پیشنهاد میشود. در این روش، ساختارهای مفصل ترمیم و پایداری آن بازسازی میشود تا از در رفتگی مکرر شانه جلوگیری شود.
درمان بازتوانی پس از جراحی
پس از جراحی، بیمار نیاز به برنامه توانبخشی مرحله‌ای دارد تا حرکت و قدرت به حالت طبیعی برگردد. رعایت دقیق تمرینات و پرهیز از حرکات پرریسک، مانع در رفتگی مجدد مفصل شانه خواهد شد.
آموزش وضعیت بدنی و اصلاح حرکات روزمره
فیزیوتراپیست نحوه صحیح انجام حرکات روزانه را به بیمار آموزش می‌دهد تا فشار اضافی روی شانه وارد نشود. اصلاح وضعیت بدن در کار و خواب از بازگشت در رفتگی مفصل شانه پیشگیری می‌کند.
نتیجه گیری
در رفتگی مفصل شانه اگر به‌موقع و با روش درست درمان شود، به‌طور کامل قابل‌بهبود است. با این حال، بازتوانی و انجام تمرینات فیزیوتراپی اهمیت زیادی دارد تا از در رفتگی مکرر شانه پیشگیری شود. برای اطمینان از ترمیم کامل و بازگشت ایمن به فعالیت، پیگیری‌های دوره‌ای با پزشک متخصص توصیه میشود.
