این مشکل میتواند ارثی باشد، بعد از آسیب یا بهدلیل ضعف عضلات لگن و ران تشدید شود و در صورت بیتوجهی، خطر آرتروز زودرس را بالا ببرد. خبر خوب این است که نوع و شدت انحراف به خوبی قابل تشخیص، کنترل و درمان است. پس تا انتهای این مطلب از دکتر یزدانی با ما همراه باشید.
انحراف زانو یا ناترازی کشکک زانو به چه معناست؟
به گفته دکتر امیرحسین یزدانی انحراف کشکک زانو زمانی اتفاق میافتد که استخوان مثلثی شکلی که زانو را میپوشاند (کشکک) از جای خود به بیرون حرکت کند یا بلغزد. این مشکل (لغزیدن) معمولاً به سمت بیرون پا رخ میدهد. انحراف زمانی اتفاق میافتد که یک مفصل از جای خود به بیرون حرکت کند و در همان مکان بماند. در صورتی که کشکک شما از جای اصلی خود به بیرون حرکت کند و در همان جا بماند، دررفتگی اتفاق افتاده است و دچار ورم زانو و زانو درد خواهید شد و برای جا انداختن یا کاهش دررفتگی، به مراقبتهای پزشکی فوری نیاز است. این عارضه زانو زمانی اتفاق میافتد که جابجایی کشکک زانو ات و سپس به سرعت و به صورت خود به خودی به جای خود بازگردد.
درصورتی که احساس کردید استخوان کشکک زانویتان تغییر کرده یا از جای خود به بیرون لغزیده است و یا اینکه احساس کردید استخوان کشکک به جای خود بازگشته است، در اسرع وقت باید به نزد دکتر خود بروید. برای رزرو وقت و پرسیدن سؤالات خود و آگاهی در مورد اینکه ما چگونه میتوانیم در ترمیم آسیب وارده به شما کمک کنیم و کیفیت زندگی شما را بازگردانیم، لطفاً با شمارههای زیر تماس بگیرید.
انواع حالت های انحراف زانو
انحراف زانو بهطور کلی به حالتی گفته میشود که محور طبیعی استخوان ران و ساق از راستای استاندارد خود خارج میشود. این انحراف میتواند به سمت داخل یا بیرون باشد و هرکدام تأثیر متفاوتی بر راهرفتن، وضعیت بدنی و فشار وارد بر مفصل زانو دارند. در ادامه حالتهای مختلف این چرخش و انحراف را باهم بررسی میکنیم.
زانوی پرانتزی (ژنوواروم)
در عارضه زانوی پرانتزی یا پای پرانتزی در بزرگسالان، زانوها از هم فاصله میگیرند و مچ پاها به هم نزدیک میشوند، طوری که پاها حالت پرانتز پیدا میکنند. این وضعیت معمولاً بهدلیل رشد ناهماهنگ استخوانها در کودکی یا فشار بیشازحد بر قسمت داخلی زانو ایجاد میشود. با گذر زمان، فشار زیادی روی غضروف داخلی زانو وارد شده و خطر آرتروز در این ناحیه افزایش مییابد.
افراد مبتلا معمولاً هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس درد در داخل زانو یا کشش در ناحیه بیرونی ران دارند. درمان بسته به شدت انحراف میتواند شامل تمرینات اصلاحی، بریس مخصوص یا در موارد شدید، جراحی استخوان باشد.
زانوی ضربدری (ژنووالگوم)
در زانوی ضربدری، زانوها به هم نزدیک میشوند اما مچ پاها از هم فاصله میگیرند، بهطوریکه پاها حالت ضربدری یا "X" پیدا میکنند. این نوع انحراف معمولاً باعث فشار مضاعف روی قسمت خارجی زانو و در نتیجه درد اطراف کشکک یا ناپایداری مفصل میشود. دلایل شایع آن میتواند شامل ضعف عضلات لگن، بودن کف پا یا عوامل ژنتیکی باشد. در بلندمدت، اگر اصلاح نشود، ممکن است روی راستای لگن و کمر نیز اثر بگذارد و باعث دردهای مزمن شود. درمان این وضعیت معمولاً شامل تمرینات تقویتی و کششی، کنترل وزن و در موارد خاص، استفاده از کفش و کفیهای اصلاحی است.
انحراف زانو به داخل
در این حالت، محور ساق پا نسبت به ران به سمت داخل منحرف میشود و اغلب با چرخش در مفصل ران یا کف پای صاف همراه است. این وضعیت باعث افزایش فشار بر رباطهای داخلی زانو میشود و به مرور میتواند درد در قسمت داخلی مفصل یا احساس گیرکردن در زانو را ایجاد کند. از نشانههای آن میتوان به ساییدگی غیرعادی قسمت داخلی کفش و احساس خستگی در پاها اشاره کرد. درمان معمولاً شامل فیزیوتراپی برای تقویت عضلات جانبی ران و استفاده از کفش یا کفی مناسب جهت اصلاح راستا است.
انحراف زانو به بیرون
در انحراف زانو به بیرون، ساق پا نسبت به ران به سمت بیرون چرخیده است و مرکز ثقل بدن از محور طبیعی خود منحرف میشود. این حالت اغلب بهدلیل آسیبدیدگی رباطها، ضعف عضلات سرینی یا ساختار استخوانی خاص ایجاد میشود. فشار اصلی در این وضعیت روی بخش بیرونی مفصل زانو است و ممکن است باعث درد و التهاب در آن ناحیه شود. درمان آن شامل تمرینات تقویتی برای عضلات داخلی ران، کنترل الگوی راهرفتن و در موارد پیشرفته، بریس یا جراحی اصلاحی است. این نوع انحراف اگر زود تشخیص داده شود، معمولاً با تمرین و فیزیوتراپی کاملاً قابل کنترل است.
دلایل ابتلا به انحراف زانو
انحراف زانو زمانی رخ میدهد که محور ران و ساق از راستای طبیعی خارج شود و نیروها بهطور نامتقارن روی مفصل توزیع شوند. این بههمخوردن تراز میتواند مادرزادی، رشدی، یا بهمرور بر اثر عادات حرکتی، ضعف عضلانی و آسیبها شکل بگیرد. بطور خلاصه، دلایل زیر میتوانند عامل بوجود آمدن انحراف زانو باشند:
- کیست زانو
- ژنتیک و رشد: ناهماهنگی استخوانها در کودکی.
- آسیب و رباطها: شلی رباط/پارگی، بدجوشخوردن شکستگی.
- عدم توازن عضلانی: ضعف سرینی و چهارسر، سفتی ITB.
- بیومکانیک پا: صافی کف پا، پرونیشن/سوپینیشن زیاد.
- اضافهوزن: فشار یکطرفه روی مفصل.
- تفاوت طول پاها: کجشدن محور اندام.
- مشکلات لگن/چرخش: چرخش غیرطبیعی ران یا ساق.
- بیماریهای مفصلی: آرتروز یا التهاب یکطرفه.
- سبک زندگی: نشستن طولانی، کفش نامناسب.
- عوامل گذرا: بارداری، جهش رشدی نوجوانی.
علائم و نشانههای انحراف زانو
علائم انحراف زانو به اینکه کشکک چقدر از جای خود حرکت کرده و در هنگامی که این اتفاق افتاده، چه مقدار آسیب به آن وارد شده، بستگی دارد.
برخی علائم عمومی که ممکن است کودک شما آنها را تجربه کند عبارتند از:
- درد زانو و حساسیت به لمس کردن
- متورم شدن زانو
- احساس تغییر کشکک یا از شیار خود به بیرون لغزیدن
- احساس اینکه زانو پیچ خورده یا از جا در رفته
- شنیدن صدایی شبیه پاپ در هنگام دررفتن کشکک
- تغییر در ظاهر زانو- ممکن است زانو بدشکل و کج و معوج به نظر برسد
- ترس و وحشت داشتن در هنگام دویدن و تغییر جهت دادن
- به نظر میرسد زانو تغییر شکل داده است.
- زانو خم شده است و نمیتواند صاف شود.
- کشکک به سمت بیرون از زانو جابجا شده است.
- «شُل و وِل» بودن کشکک – شما میتوانید کشکک زانویتان را تا حد زیادی به چپ و راست حرکت دهید (تحرک کشکک خارج از حد عادی)
بهترین روشهای درمان انحراف زانو
درمان انحراف زانو بسته به شدت، سن، علت اصلی و نوع انحراف متفاوت است. هدف اصلی، برگرداندن محور زانو به راستای طبیعی، کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشتر به مفصل است. در ادامه بهترین و جدیدترین روشهای درمان سریع انحراف زانو را باهم بررسی میکنیم.
فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی
با ارزیابی حرکتی، تمرینات تقویتیِ لگن و ران + کششهای هدفمند برای برگرداندن محور ران–ساق تجویز میشود. الگوی راهرفتن و تعادل با دریلهای عملکردی و آموزش حرکتی اصلاح میگردد؛ در صورت درد، مدالیتههای ساده کمککنندهاند.
- مناسب برای: پرانتزی/ضربدری عملکردی، انحراف به داخل یا بیرون ناشی از ضعف و بیومکانیک پا.
- سن: از ۷ سال تا سالمندی
- شدت: خفیف تا متوسط بهتنهایی؛ شدید = مکمل ارتز/جراحی.
تمرینات تقویتی عضلات ران و لگن
تمرکز بر سرینیها، چهارسر، همسترینگ و اداکتورها برای پایدارسازی زانو. پیشرفت برنامه با بادیویت → باند مقاومتی → وزنه سبک و تمرینات تعادلی.
- مناسب: همه انواع عملکردی، مخصوصاً ضربدری و انحراف به داخل
- سن: نوجوان تا سالمندی
- شدت: خفیف–متوسط؛ شدید = همراه سایر مداخلات
حرکات کششی و اصلاح الگوی راهرفتن
کشش ITB، همسترینگ، فلکسورهای هیپ + تمرین کادِنس و طول گام بهینه. کاهش ضربه پاشنه، کنترل فروریزش زانو به داخل در اسکوات/راهرفتن.
- مناسب: ضربدری، انحراف داخل، درد کشککی
- سن: همه سنین با نسخه ایمن
- شدت: خفیف–متوسط؛ مکمل در موارد شدید
بریس، زانوبند و ارتز
بریسهای والگوس/واروس-آنلودر برای توزیع بار مفصل؛ زانوبند برای پایداری. ارتزهای تیبیا/فمور در نوجوانان منتخب برای هدایت رشد.
- مناسب: پرانتزی/ضربدری ساختاری یا درد یکطرفه مفصل
- سن: کودک/نوجوان (ارتز رشد)، بزرگسال (بریس عملکردی)
- شدت: متوسط–شدید؛ بهویژه وقتی درد/بیثباتی وجود دارد
کفی و کفش طبی
کفی ضدپرونیشن/سوپینیشن برای تنظیم محور ساق؛ کفش با ساپورت مناسب قوس. تعویض بهموقع کفشهای فرسوده و پاشنه متعادل.
- مناسب: انحراف داخل/بیرون مرتبط با صافی کف پا یا بیومکانیک پا
- سن: همه سنین
- شدت: خفیف–متوسط؛ پشتیبان در شدید
تمرینات تخصصی اصلاح ساختار بدنی
فوکوس بر کنترل عصبیعضلانی، الگوهای حرکتی چندمفصلی و تعادل. دریلهای تکپا، لانج، اسکوات با بازخورد دیداری/لمسی.
- مناسب: ضربدری و انحراف داخل عملکردی
- سن: نوجوان تا بزرگسال
- شدت: خفیف–متوسط
کنترل وزن و اصلاح سبک زندگی
کاهش ۵–۱۰٪ وزن میتواند بار کمپارتمان زانو را معنادار کم کند. افزایش فعالیتهای کمفشار (پیادهروی نرم، شنا، دوچرخه ثابت).
درمانهای دستی و آزادسازی بافت نرم
موبیلیزیشن کشکک/تیبوفمورال، ریلیز عضلات بیشفعال، تیپینگ کمکی.
بهبود دامنه حرکت و درد برای اجرای بهتر تمرینات.
- مناسب: همه انواع با سفتی بافتی/محدودیت حرکت
- سن: همه سنین
- شدت: خفیف–متوسط؛ مکمل در شدید
جراحی (آرتروپلاستی یا تعویض مفصل)
استئوتومی یا عمل تعویض مفصل زانو برای تصحیح محور در بدشکلیهای ساختاری؛ تعویض مفصل در آرتروز پیشرفته. همراه با برنامه توانبخشی پیش و پس از عمل.
- مناسب: پرانتزی/ضربدری ساختاریِ پیشرونده یا همراه آرتروز شدید
- سن: استئوتومی: جوان/میانسال
- شدت: شدید/مقاوم به درمان محافظهکارانه
جمع بندی
انحراف زانو یعنی خروج محور ران–ساق از راستای طبیعی که میتواند پرانتزی، ضربدری، یا انحراف به داخل/بیرون باشد و به درد و ساییدگی مفصل منجر شود. تشخیص درست با ارزیابی حرکتی، بررسی کف پا و در صورت نیاز عکسبرداری انجام میشود. درمانهای پایه شامل فیزیوتراپی، تمرینات تقویتی و کششی، اصلاح الگوی راهرفتن و کنترل وزن است.
کفی، کفش طبی و بریسها برای توزیع بار و پایداری مفصل بهعنوان مکمل کاربرد دارند. در موارد مقاوم، گزینههای دارویی/تزریقی و نهایتاً جراحی (استئوتومی/تعویض مفصل) مطرح میشود. گام بعدی: نوع انحراف، سن و شدت شما را مشخص میکنیم و بر همان اساس برنامه شخصیسازیشده میچینیم.
من بعد از یه پیچ خوردگی تو باشگاه، حس میکردم زانوم لق شده و هر بار موقع بالا رفتن از پله صدای تق میداد. دکتر گفت احتمالاً انحراف کشکک دارم. الان دو هفتهست با فیزیوتراپی و زانوبند مخصوص خیلی بهتر شدم، فقط هنوز میترسم ورزش رو شروع کنم.
مریم جان خوشحالیم که بهتر شدی 🙌 ادامهدادن جلسات فیزیوتراپی خیلی مهمه تا عضلات اطراف زانو کامل تقویت شن و کشکک در مسیر درست حرکت کنه. برای شروع مجدد ورزش، حتماً با خود دکتر مشورت کن تا حرکات امن رو برات مشخص کنن.