دانش واژه سیاتیک برای توصیف علائم پا درد و احتمالاً احساس گزگز، بی‌حسی یا ضعفی به کار می‌رود که از کمر شروع می‌شود، از باسن می‌گذرد و رو به پایین در امتداد عصب سیاتیک در پشت پا منتشر می‌شود.

سیاتیک به تنهایی تشخیصی پزشکی نیست و علامت ابتلا به عارضه‌هایی چون فتق دیسک کمر، بیماری فرسایشی و تخریبی (دژنراتیو) دیسک یا تنگی کانال نخاعی محسوب می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

سیاتیک کمر و پا معمولاً تنها یک سمت پایین تنه را درگیر می‌کند و درد غالباً از کمر رو به پایین در پشت ران و سراسر پا منتشر می‌شود.

اکثر بیماران با بروز همزمان چند مورد از علائم زیر مواجه می‌شوند:

•    کمر درد، چنانچه بیمار به این درد دچار شود، شدت آن به اندازه پا درد نخواهد بود.
•    درد مداوم در باسن یا پای یک سمت بدن، درد به ندرت هر دو سمت بدن را درگیر می‌کند.
•    درد شروع شونده از کمر یا باسن که در امتداد مسیر عصب سیاتیک رو به پایین در پشت ران تا پایین پا پخش می‌شود.
•    بهبود درد هنگام دراز کشیدن یا راه رفتن و تشدید درد زمان ایستادن یا نشستن
•    سوزان یا تیز بودن درد، درد سیاتیک عموماً سنگین نیست.
•    احساس سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا ضعف یا احساس سوزش در پایین پا
•    ضعف یا بی‌حسی هنگام تکان دادن پا
•    درد شدید یا تیرکشنده یک پا که ایستادن یا راه رفتن را دشوار می‌سازد.
•    درد و دیگر علائم بسته به محل آسیب دیدگی سیاتیک ممکن است صرفاً شامل درد پایین پا یا پنجه بشود.

علائم اورژانسی سیاتیک

به ندرت تعدادی از علائم سیاتیک ظرف مدتی کوتاه تشدید می‌شود و انجام جراحی برای درمان آن ضرورت می‌یابد. در صورت مواجهه با علائم زیر باید بی درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس گرفت:

•    علائمی که به طور مداوم و به تدریج در عوض بهبود یافتن، تشدید می‌شود و احتمالاً، به ویژه اگر این علائم پیشرونده، مانند ضعف پا، عصبی باشد، بیانگر بروز آسیب عصبی است.

•    بروز علائم در هر دو پا (سیاتیک دو طرفه) و بی‌اختیاری یا نقص عملکرد روده یا مثانه. این موارد می‌تواند علامت ابتلا به سندرم کودا اکوینا (سندرم دم اسب یا انتهای نخاع) باشد. این سندرم ناشی از تحت فشار بودن حاد و ناگهانی یک یا چند ریشه عصبی است که خوشبختانه به ندرت، در ۲ درصد از موارد فتق دیسک کمر، بروز می‌یابد.

بیماران در صورت رویارویی با هر یک از علائم اشاره شده باید به سرعت به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنند.

راه‌ها و روش‌های درمان

حمله‌های درد شدید یا مداوم عصب سیاتیک باید هر چه سریعتر و به گونه‌ای درمان شود که درد به مرور زمان وخیم‌تر نگردد. درمان سیاتیک پا در اکثر بیماران با بهره‌گیری از درمان‌های غیرجراحی و تمرین منظم به نحو قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.

درمان بدون جراحی

تسکین درد و علائم عصبی ناشی از تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های عصبی از اهداف درمان‌های غیرجراحی سیاتیک به شمار می‌آید. روش‌های غیرجراحی متعددی برای درمان سیاتیک وجود دارد که با بهره‌گیری از یک یا چند مورد از روش‌های اشاره شده در زیر در کنار انجام تمرین‌های مخصوص می‌توان به اهدف مورد نظر دست یافت.

فیزیوتراپی و تمرین‎های مخصوص

یک برنامه تمرینی خاص کنترل شونده و مرحله‌ای، که متناسب با دلیل اصلی درد سیاتیک تهیه می‌شود، عموماً بخشی از برنامه درمانی پیشنهادی است. تمرین‌های خاص سیاتیک به منظور دستیابی به دو هدف زیر انجام می‌شود:

•    کاهش درد سیاتیک در کوتاه مدت

•    آماده سازی بدن به منظور جلوگیری از عود کردن درد در آینده

تمرین‌هایی برای کاهش درد سیاتیک

اگرچه ممکن است غیرمنطقی به نظر برسد، اما ورزش کردن معمولاً بیش از استراحت کردن برای تسکین درد سیاتیک سودمند است. بیماران می‌توانند یک یا دو روز پس از شعله‌ور شدن درد استراحت کنند، اما باید بدانند که استراحت بیش از حد و غیرفعال بودن معمولاً به تشدید درد می‌انجامد.

مزایا و ویژگی‌های معمول برنامه تمرینی سیاتیک

•    تقویت عضله‌های مرکزی: بسیاری از تمرین‌های سیاتیک برای تقویت عضله‌های کمر و شکم و در نتیجه برای حمایت بیشتر از کمر مفیداند. تمرین‌های کششی نیز عضله‌های گرفته و نامنعطف عامل درد را به تحرک وامی‌دارند. بهبودی سریع‌تر و کمتر شدن احتمال بروز حمله‌های درد در آینده ارمغان مشارکت فعال در برنامه منظم تمرین‌های کششی و تقویتی ملایم است.

•    تشخیص صحیح: اکثر برنامه‌های تمرینی متناسب با شرایط بیمار به منظور درمان علت اصلی بروز درد سیاتیک، یعنی عارضه‌هایی چون فتق دیسک کمر یا تنگی کانال نخاع، طرح‌ریزی می‌شود. از آنجایی که گزینش اشتباه تمرین‌ها به تشدید درد خواهد انجامید، بنابراین پیش از شروع برنامه تمرین باید تشخیص به درستی انجام شود.

•    کشش همسترینگ: صرف نظر از تشخیص صورت گرفته، کشش منظم و روزانه عضله‌های همسترینگ، وقع در پشت ران، برای اکثر گونه‌های سیاتیک مفید است. گرفتگی شدید این عضله‌ها فشار روی کمر را افزایش می‌دهد و غالباً به وخیم شدن یا حتی بروز عارضه‌های مرتبط با سیاتیک می‌انجامد.

•    انجام تمرین‌ها به روش صحیح: در تکمیل نکته بالا باید گفت که انجام تمرین مناسب به شیوه اشتباه تأثیر تمرین را کاهش می‌دهد و ممکن است بیش از آن که سودمند باشد، مضر باشد. بنابراین به بیماران توصیه می‌شود تا روش انجام تمرین‌ها را تحت نظارت و راهنمایی متخصصینی مانند متخصص فیزیوتراپی، متخصص طی فیزیکی و توانبخشی یا متخصص کایروپراکتیک فرا بگیرد.

•    تمرین‌های ایروبیک (هوازی): تمرین‌های ایروبیک در کنار تمرین‌های مخصوص سیاتیک تناسب کلی بدن را افزایش می‌دهد. پیاده روی تمرینی فوق العاده برای کمر است، چون اگرچه فشار کمی به کمر وارد می‌کند، اما از تمام مزایای تمرین‌های ایروبیک برخوردار است. بیمار به تدریج باید طول مسافت پیاده روی را افزایش دهد تا در نهایت بتواند هر روز ۳ مایل را به سرعت و بدون ناراحتی طی کند.

کمپرس گرم یا سرد

کمپرس‌های گرم یا سرد تهیه شده برای تسکین درد حاد سیاتیک را می‌توان از داروخانه تهیه کرد و به کمک آن پا درد را به ویژه در مرحله اولیه فرو نشاند. معمولاً باید کمپرس را هر دو ساعت یک بار حدود ۲۰ دقیقه روی محل درد قرار داد. اکثر بیماران ابتدا از کمپرس یخ استفاده می‌کنند، اما عده دیگر نتیجه بهتری را از کمپرس گرم می‌گیرند؛ البته این دو را می‌توان به تناوب به کار برد. یخ را باید در یک تکه پارچه یا حوله پیچید و سپس روی پوست گذاشت تا منجر به سرمازدگی پوست نشود.

مسکن

داروهای تجویزی یا غیرتجویزی غالباً به کاهش یا تسکین درد سیاتیک کمک می‌کنند. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (مانند ایبوپروفن، ناپروکسین یا بازدارنده‌های COX-2) یا استروئیدهای خوراکی التهابی را کاهش می‌دهند که معمولاً یکی از عوامل بروز درد است.

جراحی بسته

تزریق یکی از روش‌های تسکین درد سیاتیک به کمک جراحی بسته است. این تزریق معمولاً پس از مصرف یک دوره دارو و یا به اتمام رسیدن دوره فیزیوتراپی و پیش از جراحی باز انجام می‌شود.

این تزریق‌ها علاوه بر این که برای درمان انجام می‌شوند، ابزاری تشخیصی نیز هستند که به تعیین منشأ درد سیاتیک کمک می‌کنند.

پزشک در طول عمل برای تعیین محل دقیق سوزن از تصاویر سی تی اسکن یا فلوئوروسکوپی بهره می‌گیرد تا این تزریق بیشترین فایده را داشته باشد.

دیگر درمان‌های سیاتیک

علاوه بر درمان‌های پزشکی فوق روش‌های دیگری نیز برای تسکین درد سیاتیک وجود دارد که در ادامه سه مورد از پرکاربردترین این روش‌ها یعنی دستکاری کایروپراکتیک، طب سوزنی و ماساژ درمانی توضیح داده می‌شود.

 کایروپراکتیک (درمان دستی)

درمان دستی ستون فقرات روشی است که صرفاً باید توسط متخصصین دانش آموخته و مجربی مانند متخصصین کایروپراکتیک و استخوان انجام شود. با اعمال این روش نظم و هم‌ترازی ستون فقرات و در نتیجه شماری از عارضه‌های مولد درد سیاتیک نیز بهبود می‌یابد.اگر متخصص ماهر این دستکاری را با هدف درمان عارضه‌های اصلی انجام دهد، بیمار طی عمل احساس ناراحتی نخواهد کرد و محیط بهبودی بهتری فراهم خواهد شد.

طب سوزنی

این روش بر اصل بهبود وضعیت بدن یا حفظ سلامت آن از طریق جریان یاقتن انرژی در گذرگاه‌های خاصی از بدن استوار است. سوزن‌هایی به باریکی تار مو، بدون دامن زدن به هیچ گونه ناراحتی، در نزدیکی محل درد وارد پوست می‌شود.

سازمان غذا و داروی امریکا طب سوزنی را به عنوان روشی برای درمان درد سیاتیک تایید کرده است و موسسه بهداشت ملی نیز طب سوزنی را یکی از روش‌های مؤثر کاهش کمر درد، از جمله کمر درد ناشی از سیاتیک، می‌داند.

ماساژ درمانی

شماری از انواع ماساژ درمانی فوایدی چون افزایش گردش خون، شل شدن عضله و آزاد شدن اندورفین، مسکن طبیعی بدن، دارد که به کاهش کمر درد کمک می‌کند.